Peter Raedts over De ontdekking van de Middeleeuwen, VPRO-boeken, 26 februari 2012

Een positieve kijk op een duister genoemde periode.

Howel ik zelf meende dat het onderwerp niet echt origineel is en al behandeld door andere historici, is deze dikke pil met als ondertitel Geschiedenis van een illusie volgens Wim Brands een groot succes. Later in de uitzending komt hij daar nog op terug. Ook wil hij dan weten wat wij van het boek kunnen opsteken. Eerst gaat het over de achtergrond van Peter Raedts, die in de vijfde van het gymnasium priester wilde worden, terwijl zijn ouders een loopbaan als ingenieur voor ogen hadden.

Hij kwam uit een degelijk katholiek gezin. Als puber was hij al vroom. Hij werd geboeid door de liturgie, een Gesamtkunstwerk, zoals Wagner het noemde. Hij ging ook wel naar de dom van Aken, waar hij zich tijdens de dienst in het Latijn deel voelde van een lange historie. Hij vond het van belang om een missie te hebben en iets uit te dragen. Hij betreurt het nog steeds wel dat de oude vormen verdwenen zijn.

Zijn twijfel over het priesterschap werd ingezet in 1997 met de dood van zijn moeder. Een depressie bracht hem bij een psychiater die het raadzaam achtte dat hij met zijn priesterwerk ophield. Men behandelde hem nog steeds als een jonkie, terwijl hij nota bene hoogleraar was.

Het boek A History Of Witchcraft, Sorcerers, Heretics, And Pagans (2007) van Jeffrey B. Russell sprak tot zijn verbeelding. Raedts wilde een bijdrage leveren aan het herbronnen van de katholieke kerk.

Brands noemt kenmerken van de Middeleeuwen die in het volksgeheugen gebakken zitten zoals de angst en de viezigheid. Raedts noemt dat het Flesh en blood beeld van Paul Verhoeven. Dat is erin gekomen door humanisten als Petrarca en Erasmus die zich in de Renaissance tegen de duistere Middeleeuwen afzetten. Volgens Raedts waren er meer badhuizen dan in de zeventiende eeuw.

Brands zegt dat er anderzijds een beeld leeft van Tolkien met een crypto-fascistisch gemeenschapsdenken en vraagt hoe het echt was. Raedts zegt dat Europa in die tijd met zijn uitgedunde bevolking overvleugeld werd door China en Arabië, maar dat men met weinig middelen de chaos bedwong. Men vertaalde teksten van Aristoteles, stelde zich vragen die zich vertaalden in wetenschapsbeoefening en langzaam kwam de motor weer op gang. Aan het einde van de achttiende eeuw werden de Middeleeuwen verheerlijkt uit angst voor de moderne tijd. De ideeën van Rousseau en de aandacht voor de Edda liepen door in de romantiek.

Brands zegt dat het boek als een spannende detective leest en dat het succes ervan wellicht te danken is aan hernieuwde angst voor de moderne tijd met zijn globalisering. Raedts beaamt dat velen de wereld te groot vinden en dat het gemeenschapsdenken niet past bij de calculerende burger, overigens een term die hij aan het einde van de negentiende eeuw al in geschriften aantrof.

Wat kunnen we van het boek opsteken? vraagt Brands tenslotte. Raedts wijst er op dat Europa andermaal niet meer het centrum van de wereld vormt en dat het opnieuw van belang is om met creativiteit en moed de maatschappij vooruit te helpen.

Brands vraagt nog naar de gemeenschapszin. Raedts denkt aan de gilden van vroeger, die het op het ogenblik niet gemakkelijk zouden hebben met het verbod op prijsafspraken. Wellicht een idee om toch nog eens te nadenken of die regeling wel zo geschikt is.