Recensie: Moeders Zondag (2016), Graham Swift

Bediende wordt vierde been van renpaard

Na zijn prachtige roman Was je maar hier uit 2011 komt Graham Swift andermaal met een juweeltje, gepresenteerd als Een romance, waarin we al gauw in eenzelfde soort slaapkamer duiken als in Aan Chesil Beach van Ian McEwan, namelijk met van die wuivende gordijnen tot aan de vloer, die ervoor gemaakt lijken om de liefde erin te bedrijven. Wat in Aan Chesil Beach niet zo gemakkelijk gaat, lukt beter in Moeders Zondag. De drieëntwintigjarige bediende Jane doet het hartstochtelijk met Paul Sheringham, de laatst overgebleven zoon van een welgestelde familie, en wel in zijn slaapkamer, terwijl ze in eerdere jaren genoegen moest nemen met een mindere locatie op het landgoed van de ouders van Paul, niet ver van het landgoed van de familie Niven waar zij als dienstmeisje werkzaam is. Saiillant detail is dat Paul twee weken later in het huwelijk zal treden met de rijke Emma, al zal deze gebeurtenis, zo horen we tussendoor, nooit plaatsvinden. De kust voor Jane en Paul is veilig omdat de wederzijdse ouders van het komende echtpaar hebben besloten om met elkaar en de familie Niven op Moeders Zondag te gaan lunchen. Op deze dag eind maart hebben de dienstboden traditiegetrouw een dagje vrij om hun moeders een bezoek te brengen. Jane zelf was wees en had tegen haar baas gezegd dat ze wel een stukje zou gaan fietsen, maar werd telefonisch door Paul uitgenodigd om hem een bezoek te brengen, waarbij hij haar had verzocht om, anders dan gebruikelijk, de voordeur te nemen.

De omstandigheden die tot de prachtig beschreven bedscène leiden, worden door Swift op zijn kenmerkende nauwgezette manier beschreven, waarbij hij ook andere mogelijkheden meeneemt, hetgeen tot een rijke inhoud leidt waarin de lezer zich helemaal kan onderdompelen. De spanning tussen rijkeluiszoon Paul en de jonge dienstmeid Jane is sterk voelbaar door de gedachten die in het hoofd van Jane oprijzen. Zeker als ze hoort dat Paul die middag ook nog een lunchafspraak met zijn verloofde Emma in een pub heeft. Paul heeft vreemd genoeg geen enkele haast om op tijd op deze afspraak te komen en Jane durft hem niet naar zijn beweegredenen daaromtrent te vragen. Ze stelt  vast dat die moeten samenhangen met de rust die zijn klasse-achtergrond nu eenmaal met zich meebrengt. Als Paul eenmaal het huis verlaten heeft neemt Jane, zoals Paul haar heeft aangeraden, alle tijd om in haar nakie door de kamers te zwerven waarbij vooral de bibliotheek haar belangstelling heeft. Die biedt niet alleen aan mannelijke familieleden de gelegenheid om zich rustig terug te trekken, maar is ook de plaats waar een slimme meid als Jane haar verbeelding kan voeden met boeken waarin avonturen beschreven staan. Zelf leest ze op dat moment een boek van Joseph Conrad uit de bibliotheek van haar baas Niven. Haar interesse in literatuur zal, zo lezen we tegen het einde van Moeders Zondag, ertoe leiden dat ze ooit zelf schrijfster zal worden en dat deze zondag eind maart 1924 een belangrijke rol in die keuze gespeeld heeft.

Swift voegt, anders dan gebruikelijk is, geen lange flashbacks in, maar blijft in zijn stijlvolle beschouwingen steeds in het hier en nu, al bestaan er in dat heden wel mogelijkheden naar andere uitkomsten. Al die scènes, verzucht Swift regelmatig, alsof de feitelijke werkelijkheid slechts een toevallige uitkomst is en andere dan de traditionele, klasse gerelateerde realiteit niet uitsluit. Woorden zijn maar benaderingen om de werkelijkheid weer te geven. Alleen al het telefoontje waarmee Paul Jane vraagt om naar haar toe te komen, opent een scala aan mogelijkheden, bijvoorbeeld over de denkbeelden van Niven, maar ook later over de gedachten van het dienstmeisje van de Sheringhams, nadat die het omwoelde bed met de vochtige plek erin gezien zal hebben. In zijn uitgebeende stijl zet Swift de langzaam verdwijnende klasseverhoudingen uiteen. Het is niet voor niets dat hij Conrad erbij haalt. Waarheidsgetrouw schrijven was niet alleen noodzakelijk voor Conrad, maar ook een vereiste voor Jane, die zo’n beetje de hele twintigste eeuw aanschouwd heeft. Ze moest een nieuwe taal vinden waarin ze haar ervaringen kon uitdrukken. In het begin van de roman worden de verhoudingen nog duidelijk vastgesteld aan het hand van het volbloed renpaard van de familie Sheringham. De onderdelen van het paard dat fortuin moest brengen in de familie, die echter alle zoons zou verliezen, behoorden toe aan alle, toen nog levende leden van de familie, maar natuurlijk niet in aan bedienden. Als schrijfster vormt Jane samen met Paul en zijn eerder in de oorlog overleden twee broers, het noodzakelijke vier been van dat renpaard. Pas door haar inbreng kan het paard goed lopen.

Hier mijn bespreking van Was je maar hier, hier die van Aan Chesil Beach.Het werk op de omslag is van Amedeo Modigliani.