Onderzoek naar het groeiende onbehagen van burgers gaat niet diep genoeg
Het nieuwe boek Tijd
van woede van de Brits-Indiase schrijver en essayist Pankaj Mishra (1968) heeft
als provocerende ondertitel Een
geschiedenis van het heden en onderzoekt hoe het komt dat er tegenwoordig
zoveel woede in de wereld is.
Jeroen van Kan opent ermee dat de belangstelling van Mishra
gewekt werd door Nietzsche.
Mishra antwoordt dat die een debat tussen Voltaire en
Rousseau versloeg, waarbij de eerste de heersende klasse vertegenwoordigde en
de tweede het verzet tegen deze klasse. Hun debat zegt iets over de dag van
vandaag, waarin ook een scheiding tussen elite en volk waarneembaar is.
Demagogen doen hun best de tegenstellingen aan te wakkeren. De bronnen van de
haat waren al in de negentiende eeuw aanwezig. De spanning tussen idealen als
vrijheid en gelijkheid manifesteerde zich net als tegenwoordig in een politieke
crisis. Om onze tijd te begrijpen moeten we naar die tijd kijken. Ook nu weer
is er het verlangen naar een sterke man.
Van Kan noemt een aantal landen waarin het verzet tegen het
modernisme sterk is. Ook Modi, de premier van India, is een hindoe nationalist
Mishra noemt hem een rechtse hardliner, die een traumatische
ervaring veroorzaakt heeft in India terwijl daar in het Westen weinig
ruchtbaarheid aan gegeven is. Het feit dat een minderheid de voordelen plukte
van de economische groei, leidde tot woede onder het volk die een sterke leider
wilde en kreeg.
Van Kan vraagt of India nog wel een seculiere staat genoemd
kan worden.
Mishra antwoordt dat Modi de lelijke logica van het
nationalisme laat zien. Het masker ervan is afgerukt. Hij regeert met de
botheid van openlijk nationalisme.
Volgens Van Kan kunnen we veel leren van de Indiase toewending
tot een mytisch verleden, waarbij het wordt voorgesteld dat India een
hindoeland is met een sterke gemeenschappelijke identiteit.
Mishra beaamt dat er juist in een tijd van desoriëntatie een
fantasie heerst over de eenheid onder het volk, dat een verlangen koestert naar
een eenvoudiger wereld waarin banen niet zomaar kunnen verdwijnen.
Van Kan vraagt of er sprake is van groeipijnen van de
moderniteit.
Mishra wil de woede geen groeipijnen noemen want dat veronderstelt
dat we op weg zijn naar een harmonieuze tijd. De moderne wereld heeft te veel
op de goodwill van de mensen vertrouwd. Zelfs een democratie kan volgens hem burgers
uitsluiten.
Van Kan vraagt of er een alternatief is voor onze
democratie.
Mishra zegt dat het belangrijk is dat we de complexiteit van
de geglobaliseerde wereld inzien. De mensheid reageerde nogal onnozel na de val
van het communisme. De mensheid houdt zichzelf graag voor de gek. Vooruitgang
blijkt gepaard te gaan met veel ellende. De wereld is niet zo gemakkelijk te
veranderen. Er is een nieuwe blik nodig.
Wat dat laatste betreft denk ik dat Mishra te weinig oog
heeft voor de schadelijkheid van het neoliberalisme die haar tentakels flink
heeft vastgezet in de maatschappij en de politiek domineert. De volkswoede
lijkt me dan ook een gezonde reactie die van de politiek om daadkracht vraagt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten