Ruben Mersch over Oogklepdenken, VPRO-Boeken, 9 december 2012

De Vlaamse filosoof en bioloog Rubens Mersch heeft de valkuilen van ons rationele bestaan ontdekt en noemt ons gelijk maar idioten hoewel hij dat in het gesprek niet echt waarmaakt.

Wim Brands begint over het intelligent design dat volgens Mersch helemaal niet zo slim bedacht is want anders hadden de mannetjes koningspinguins wel een buideltje gekregen om het eitje in te stoppen en had ons zenuwstelsel niet langs de kwetsbare ruggengraat gelopen.

We willen patronen zien, daar gaat het in Oogklepdenken om, zoals tussen hygiëne en een geslaagde operatie, maar die patronen blijken ook vaak niet te kloppen.

Mersch stelt tot mijn verbazing dat er geen verband is tussen suiker inname en hyperactiviteit, maar ik dacht uit eigen ervaring te weten dat kinderen druk worden van veel snoepen. Volgens Mersch worden ze druk door de chaos die heerst tijdens kinderfeestjes. Ik denk echter dat het er maar aan ligt hoe men als ouders zo’n feestje organiseert. 

Lang wordt door Brands over de patronen uitgeweid, alsof hij er niet helemaal bij is of omdat hij niet veel anders weet in de brengen. Het gaat over apen tellen. Een heel verhaal van Mersch over de kans dat een aap op een computer de Hamlet tikt. We vergeten, als dat gelukt is, dat er veel apen daarmee bezig zijn geweest, maar ik vind het voorbeeld zwak.

Nog trivialer is het voorbeeld van de octopus die de uitslag van de wereldkampioenschappen voetbal juist voorspelde. Er waren andere dieren die het mis hadden en nooit in het nieuws kwamen. 

Op de vraag waarom we eigenlijk in patronen denken, moet Mersch het antwoord schuldig blijven en ook Brands weet het niet.

Brands noemt een aantal voorbeelden van uitspraken waarbij mensen uit twee alternatieven mochten kiezen. De eerste betrof een vrouw van 31 jaar, die filosofie heeft gestudeerd en actief is tegen kernenergie. Op de vraag of zij een bankbediende is of een feministische bankbediende noemt men intuïtief vaak de laatste mogelijkheid, maar dat is verkeerd. Volgens Mersch zijn er veel meer bankbedienden dan feministische bankbedienden. Ik vraag me weer af of dit voorbeeld wel zo gelukkig is. Hoeveel bankbedienden zijn er die filosofie gestudeerd hebben?

Dan de vlekken. Brands projecteert een afbeelding uit een soort Rorschachtest, waarin een koeienkop te herkennen is. Het komt erop uit dat we zien wat we verwachten te zien. Dan is de afbeelding van de vaas met de twee gezichten duidelijker, denk ik.

Wel aardig is een psychologisch onderzoek van Rosenhan naar de houding tegenover psychiatrische patiënten. Hij ging naar een inrichting en zei dat hij stemmen hoorde. Uiteindelijk werd hij slechts tijdelijk gezond verklaard. Tegen dat besluit werd geprotesteerd. Men deed vervolgens alsof men pseudo-patiënten naar inrichtingen had gestuurd. Die werden herkend terwijl er in werkelijkheid nooit iemand gestuurd werd.

Brands zegt dat deze week de nieuwe DSM is uitgekomen, waarin Asperger is ingetoomd maar een disruptive behavior disorder is toegevoegd, een nogal agressieve toestand, die we dus de komende tijd veel zullen waarnemen.

Het is moeilijk niet gek te zijn, zegt Mersch tot besluit.