Roman van Pasternak inzet van strijd in Koude Oorlog
Petra Couvée is slaviste en docente Nederlands aan de
Universiteit van Sint Petersburg. Ze schreef samen met Peter Finn, correspondent
van The Washington Post in Sint Petersburg, een boek over de roman Dr. Zjivago van Boris Pasternak, die ten tijde van de Koude Oorlog de
wereld op zijn kop zette. De zaak Zjivago
wordt door Wim Brands een publicatiegeschiedenis in de vorm van een detective genoemd.
De zaak, waarom het gaat, begint in 1997 toen Couvée een
artikel schreef over Pasternak en op een publicatie stuitte van de Russische roman
Dr. Zjvago stuitte door uitgeverij
Mouton in Den Haag. Ze zocht contact met de uitgever Peter de Ridder in Lisse en
vertelde over de mysterieuze sfeer waarin de roman in het Russisch werd
uitgegeven. Het boek dat over de periode 1903 tot 1929 gaat en na de dood van
Stalin ongecensureerd werd uitgebracht, gaat over individuele en artistieke
vrijheid. Zjivago is een dokter en een dichter in een tijd waarin er niet
alleen medisch wat te genezen viel. Anders dan Osip Mandelstam bijvoorbeeld
werd Pasternak gespaard. Hij zocht niet de confrontatie, maar stelde zich apolitiek
op. Alleen een dienstbode kwam vanwege de publicatie in een werkkamp terecht.
Pasternak gaf het manuscript in mei 1956 vanuit zijn datsja mee
aan een Italiaanse agent van uitgeverij Feltrinelli, want hij wilde dat een
groot publiek het las. Na publicatie in Italië in 1957 verscheen het in
vertaling bij Bruna. De Amerikaanse veiligheidsdienst kon de ongecensureerde publicatie
goed gebruiken in de tijd van de Koude Oorlog. Er werden in 1958 door Mouton
elfhonderd exemplaren van het boek gedrukt en uitgedeeld onder andere aan het
Vaticaan. Tijdens de wereldtentoonstelling in Brussel in 1958 kon meteen de
publiciteit worden gezocht. Honderden exemplaren werden de Sovjet Unie
binnengesmokkeld. Daar ontstond een schandaal nadat Pasternak in 1958 de
Nobelprijs voor Literatuur was toegekend. Men weigerde hem toestemming om bij
de uitreiking aanwezig te zijn.
Couvée zegt dat een gecensureerde publicatie in de tijd na
Stalin wel mogelijk was geweest. Hoewel de politieke dooi niet volkomen was,
waren er perioden dat een publicatie tot de mogelijkheden had behoord. Ze
maakten echter de fout om dit niet te doen. Chroetsjov zag dit in en ontsloeg
de verantwoordelijke bestuurder.
Dr. Zjivago werd in 1965 verfilmd
met Julie Christie en Omar Sharif in de hoofdrollen. In 2009 bracht Bruna-imprint
Signatuur nog een herdruk uit van Dr. Zjivago.
Couvée weet niet of er een Russische vertaling komt van het
boek van haar en Finn, wel een Amerikaanse en een Chinese. Dat Pasternak
bezoedeld zou worden door de affaire met de geheime dienst vindt Couvée onzin.
Hier
mijn bespreking van de memoires van Nadjezjda Mandelstam uit 1971.Overigens las ik gisteravond in Een Russische geschiedenis van Ludmilla Oelitskaja dat Dr. Zjivago in de jaren vijftig in Rusland gelezen wordt, in dit geval door een leraar, die het van een leerlinge krijgt, overgetypt door haar oma.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten