Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



maandag 29 mei 2017

Theaterrecensie: Alles is rustig, Toneelgroep STAN, Toneelschuur, 28 mei 2017


Theater van de bovenste plank rond het welvaren van een Duitse intellectueel

Thomas Bernhard schreef het toneelstuk Über alle Gipfeln is ruh in 1981, twee jaar na De wereldverbeteraar, die vorig jaar solo door Sanne den Hartogh werd gespeeld. Über alle Gipfeln is ruh, door STAN vertaald als Alles is rustig, is een hilarisch portret van de intellectuele Duitse schrijver Moritz Meister die zojuist een gewichtige tetralogie heeft voltooid en in de tijd dat hij wacht op een uitnodiging voor de Nobelprijs voor Literatuur, wordt ondervraagd door een ingewijde bewonderaarster. Toneelgroep STAN herneemt deze zondagmiddag hun stuk uit 1999 in het kader van een Bernhardtrilogie. Later deze dag spelen ze twee andere stukken van Thomas Bernhard, te weten Redde wie zich redde kan en Eind goed, al goed, maar daarover zal ik het verder niet hebben.

Alles is rustig is een feest om naar te kijken. Alles klopt: van de malende tekst tot de aankleding van de volle huiskamer van de Meisters, vlak voor een projectiescherm met daarop een landschap van de Vooralpen, maar vooral door de geweldige prestaties van Jolente de Keersmaeker als de doctoraalstudente juffrouw Werdenfels, Sara de Roo als Anne Meister en natuurlijk Damiaan de Schrijver als de hooggeleerde schrijver. Constant Meijers noemde hem - in zijn Inleiding over STAN voorafgaande aan de voorstelling - een kruising tussen Groucho Marx en Tommy Cooper. Ook zijn onafscheidelijke sigaar was weer aanwezig al moesten we daar een tijdje op wachten. Ook op De Schrijver zelfs trouwens, die zich had genesteld aan een tafeltje opzij waar de tekst werd meegelezen door de assistenten Jonas De Vuyst en Sara Haeck, die ook nog de rol van postbode en huishouding op zich namen.

De aftrap is - na een blik op het landschap begeleid door triomferende Duitse klassieke muziek - door Anne en juffrouw Werdenfels, die met elkaar converseren, in afwachting van de auteur die altijd voor het ontbijt de bijen verzorgt, ook goed voor zijn inspiratie. Als dat onderwerp eenmaal ter sprake komt, zet De Schrijver aan het tafeltje een imkerhoed op. De conversatie in de huiskamer wordt geleid door Anne, terwijl juffrouw een ondergeschikte maar tegelijk ook onafhankelijke positie inneemt, een spagaat die ze geweldig verbeeldt. Anne vertelt over hun studiereis naar Kreta en hun gelukkige leven boven op de berg, al horen we daarin al de nodige scepsis omdat zij een muzikale carrière opgaf voor de literaire van haar man, die van heel wat mindere afkomst was dan zij, die nog van de Habsburgers afstamde. Desondanks is ze trots op alle lof die over haar man is uitgestort. Juffrouw Werdenfels kan niet veel meer doen dan knikken, al mag ze ook vertellen over een expeditie van haar vader naar Troje. Anne maakt juffrouw Werdenfels alvast lekker dat ze haar man later die avond zal overhalen om het eind van de tetralogie voor te lezen. Als het haardvuur brandt doet hij dat vast. Daartoe staat in een hoek van de huiskamer al een flatscreen klaar die door Anne met een krant wordt afgedekt.

De langverwachte opkomst van Meister himself gaat gepaard met de nodige drukte omdat hij eerst nog uit zijn imkerpak moet komen, maar als hij eenmaal op zijn plaats zit is hij niet meer te stuiten over zijn leven en zijn werk en stort hij zijn hele literaire bagage over het publiek uit. Zijn vrouw staat voor hem met de sandwiches maar elke keer heeft hij nog wat te zeggen en als hij uitgesproken is, heeft Anne het bord net weggehaald. Zo’n running gag komt ook voor in de herhaalde verwijzingen naar de hoofdpersoon in het viervoudige werk, professor Stieglitz, een alter ego van Meister maar ook iemand waar achter hij zich af en toe mooi kan verschuilen. Meister neigt ook openlijk naar het fascisme, bijvoorbeeld als het gaat over de verhouding die ze met de joden hebben. Die is tastbaar, omdat de villa waarin ze wonen, ooit door een jood gebouwd is. Tijdens het interview dat juffrouw Werdenfels met de grootmeester heeft, zien we diens erotische interesse voor het jonge ding, die ook wel door de studente zelf wordt opgewekt. Tijdens het lied Über alle Gipfeln is ruh gaat ze zo zitten dat een deel van haar dij bloot ligt, waardoor Meister zwaar wordt afgeleid van de hogere cultuur.  

Het contact met het publiek, volgens inleider Meijers een wezenlijk onderdeel van de voorstellingen van het collectief Stop thinking about names - afgekort STAN, komt deze zondagmiddag op allerlei manieren naar voren. Meister wendt zich vaak tot de zaal als hij over zijn leven vertelt en vraagt ook van wie bepaalde muziekwerken en uitspraken zijn. Ook wacht hij tijdens een uitleg over een antieke scherf geërgerd als iemand hoest, waarmee hij wil zeggen dat men toch zoiets menselijks niet kan doen als het gaat om hogere waarden. Fraai wordt de tegenstelling uitgebeeld in de manier waarop men taart eet. Als die op servetten wordt opgediend, ontlokt dat aan de om zich heen kijkende De Schrijver de opmerking of ze soms moesten bezuinigen. Het is een voorbeeld van de slapstick die de voorstelling ook in zich heeft. Meijers had al gewezen op de tegenstelling bij STAN tussen intellectuele teksten en volkse invulling.     

Goethe’s gedicht Über alle Gipfeln is ruh komt in alle toonaarden ter sprake. Eerst wordt het al fraai ten gehore gebracht door Anne, die daarvoor zelfs applaus krijgt die ze achteloos wegwimpelt, later horen we het lied nog eens uit de muziekinstallatie waarbij juffrouw Werdenfels meezingt en tenslotte mag het publiek de op het scherm geprojecteerde tekst meezingen, waarmee de dood toch nog het laatste woord heeft, al is sterven in schoonheid wellicht zo erg nog niet. Ik kan instemmen met de suggestie van Meijers om de voorstelling over De Toverberg nog eens te hernemen. Van STAN krijgt men nooit genoeg.

Hier meer informatie over de voorstelling op de site van Stan, hier mijn bespreking van De wereldverbeteraar.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten