Daders en slachtoffers vormen een onontwarbaar geheel in een
gezin
Familiedrama’s zijn een onuitputtelijke bron van beschouwing,
zo ook in het gezin Storm waarin dochter Levi zich ontwikkelt van kind naar
volwassene. De verhoudingen tussen de ouders zijn zo problematisch dat er een
coach aan te pas moet komen om het gezin weer op de rails te krijgen. Het bijzondere
van Biefstuk is dat de interventie
precies het tegengestelde effect heeft, maar jaren later vindt er wel een loutering
plaats tussen de twee belangrijkste gezinsleden, Levi en haar onberekenbare
vader Max.
Om met de laatste te beginnen: de man werkt, zo stellen we
bij nader inzien vast, aanvankelijk met veel plezier op een reclamebureau in
Den Haag tot hij steeds meer wordt ingeperkt door zijn klanten. In het begin van
de roman krijgt hij zijn ontslag aangezegd, hetgeen de toch al labiele man
zodanig uit het lood slaat dat hij de andere gezinsleden in zijn misère
meetrekt. Zijn oudste dochter Levi gaat strijd met hem aan, maar moet het keer
op keer afleggen tegen de ongelooflijke praatjesmaker. Daarom haalt Levi haar
gram bij gezinscoach Inge. De huiselijke problemen kan ze verder enigszins hanteren door
detailfoto’s van gezinssituaties te maken, een hobby die ze van haar vader geleerd heeft, waarmee ze toch ook weer een vaderskind is.
Moeder Yvette, een verpleegster met geijkte reddersfantasieën, keert
zich steeds meer van haar man af. Haar zwangerschap vormt een mooie aanleiding
om Max uit haar bed te houden, hetgeen hard aankomt bij de man die als kind
al niet gezien werd door zijn moeder. Hanna de jongste dochter, vlucht in dwanghandelingen
en anorexia. Samen proberen Levi en Hanna de wereld controleerbaar te houden
door een fantasiewerkelijkheid te bedenken, tot die niet meer vol te houden is,
waarop Levi, die zich toch al gauw schuldig voelt, nog meer gebukt gaat onder
de last die ze draagt.
De verknoopte verhouding tussen schuld en
onschuld, dader en slachtoffer vormt een belangrijk onderwerp in deze
debuutroman, zeker in het hoofd van Levi: ‘Was
het mijn schuld dat Hanna anorexia had? Soms drong die gedachte – los van het
schuldgevoel dat er altijd was – zich aan me op, maar volgens mij hadden we
daar allemaal last van. Diep van binnen waren we slachtoffers, terwijl we ons
als daders gedroegen. Alleen Hanna gedroeg zich als slachtoffer, maar als
iemand zichzelf vernietigt, zou je diegene eigenlijk een dader moeten noemen.’
Eykelenboom wisselt regelmatig tussen het slecht onderhouden
huis aan het Huygenspark waar het gezin woont en de vroegere Wagenstraat,
waar tenminste nog enige harmonie heerste, al had Hanna daar ook al last van
dwangmatige neigingen en verdronk ze, alleen gelaten door haar werkende ouders
en schoolgaande zus, haar cavia’s in bad. Levi wordt naarmate de tijd
verstrijkt steeds onhandelbaarder. In Huygenspark zoekt ze aansluiting bij een
vriendinnetje dat verder in haar ontwikkeling, haar aan de drugs helpt
zodat ze blijft zitten op school. Het drugsgebruik heeft ze gemeen met haar
vader die kunstzinnige schilderbuien afwisselt met coke-gebruik en daarmee een
belangrijk deel van het gezinsinkomen, ingebracht door Yvette, opsoupeert.
Een schijnbaar harmonieus gezinsmoment ontstaat na de
geboorte van broertje Aron, die, anders dan Yvette hoopte, geen positief geluid
laat horen. Terwijl Max het portret van het biefstuk etende gezin op bed
vastlegt, ontstaat er vanuit het niets een vreselijke ruzie, waarbij Max het
hele interieur kort en klein slaat. Dat is de voorbode van meer gezinsgeweld. Het
is ontroerend om te zien dat Levi - een naam die verbinder betekent - op geen
enkele manier de verhoudingen positief kan beïnvloeden, al weet ze wel nog veel
erger te voorkomen.
Het mooiste scène speelt zich af tijdens een etentje waarbij
de gezinscoach afscheid neemt en daarbij dronken wordt gevoerd door de
nauwelijks aanspreekbare Max. In die scène balt de relationele ellende zich nog
eens samen door een opmerking van Levi over een ontmoeting tussen haar moeder en de
vroegere compagnon van het reclamebureau waar Max werkte.
Het gezinsdrama wordt in directe taal weergegeven,
om te beginnen met het jatten van filmrolletjes die Levi voor haar hobby nodig
heeft. Af en toe, zoals in de scène waarin Levi zich de woede van haar vader op
de hals haalt nadat ze een schilderij vernield heeft, wisselt Eykelenboom van
de verleden tijd naar het heden om de ramp nog meer reliëf te geven. De wanhoop
van Levi wordt uitgedrukt in zinnen als: Ik ben
niet onschuldig. Ik ben een
guerillastrijder. In een eerder gesprek met haar vader was ze een deserteur
tegenover een generaal. Zie zo’n oorlog maar eens te winnen.
Biefstuk - versterkend
voedsel voor allen die levenskracht missen - maakt duidelijk hoe moeilijk het
is om het goed te doen in een gezin dat op een verkeerde manier tot stand
gekomen is, maar dat er tegelijkertijd toch ook weer verzoening mogelijk is,
waardoor de duivelse spiraal, waarin daders en slachtoffers elkaar gevangen
houden, doorbroken wordt.
Hier
Judith Eykelenboom zelf op YouTube over
Biefstuk.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten