Van markteconomie tot marktsamenleving
Tijdens de Nacht van de filosofie op 12 april 2013 gaf de
Amerikaanse filosoof Michael Sandel in de Beurs van Berlage in Amsterdam een
interactieve lezing onder de titel Niet
alles is te koop. De ondertitel De morele
grenzen van de marktwerking geeft aan waar de lezing over gaat. Human zond
de lezing onlangs uit in het kader van de programmaserie G8 Dus ik ben. Sandel betrekt zijn publiek bij zijn lezing en is
daarmee niet alleen een boeiend spreker maar ook een begaafd didacticus.
Hij stelt dat steeds meer zaken in geld worden uitgedrukt en
herinnerde me aan een recente discussie hoe veel het leven van een patiënt in
een ziekenhuis eigenlijk mag kosten. Hij komt zelf met het voorbeeld van een gevangene
in de Verenigde Staten die zelf kan bijbetalen voor een luxere cel en van
verslaafde vrouwen die met een financiële prikkel gestimuleerd worden om zich
te laten steriliseren. Hij noemt dit nog maar kleine voorbeelden vergeleken met
de inzet van privé soldaten in Afghanistan en Irak. In ieder geval is de
marktwerking zozeer toegenomen dat we van een marktsamenleving kunnen spreken.
Sandel onderzoekt samen met het publiek de vraag wat de morele
grenzen van de markt zijn. Vriendschap is niet te koop, de transactie is
daarmee tegenstrijdig, maar wat te zeggen van het feit dat men op arme scholen de
Verenigde Staten financiële prikkels aan arme kinderen geeft om het lezen te
bevorderen. De meeste toehoorders vinden dit verkeerd. Een man verwoordt dit
met het argument dat de intrinsieke waarde van het lezen daarmee verloren gaat.
Een jonge vrouw brengt in dat cijfers ook extrinsiek motiveren en dat niemand
daar bezwaar tegen heeft. Sandel vraagt zich af wat er er met lezen gebeurt als
de financiële prikkel stopt. Stopt het lezen of is men er verslaafd aan
geraakt? Hij vergelijkt het met bedankbriefjes die men als kind moesten
schrijven. Wordt men daardoor later uit gewoonte een betere burger?
In ieder geval wordt de morele vorming door financiële
prikkels gecorrumpeerd. Hij haalt een voorbeeld aan uit Zwitserland waar een
plaatsje in de bergen uitgezocht werd om nucleair afval op te slaan. Meer dan
de helft van de bevolking ging akkoord, maar na de belofte aan financiële
compensatie was dit nog maar een kwart. Men ging vanwege het geld nadenken over
de gevolgen voor het nageslacht en wilde zich niet laten omkopen.
Sandel concludeert dat economische markten niet werken op
het gebied van immateriële goederen. De kwaliteit van die goederen verandert
als ze vermarkt worden. De betekenis van een mens kan niet in geld uitgedrukt
worden. De economie is geen waardevrije wetenschap die over efficiency gaat,
maar zou een deel van de filosofie moeten zijn zoals in de tijd van Adam Smith,
die zich vandaag de dag de vraag stelt hoever de economie in het openbare leven
mag doordringen.
Door het vermarkten van het publieke domein wordt de gezamenlijkheid
uitgehold. Sandel geeft het voorbeeld van skyboxen waarin de elite naar sport
kijkt en daarmee het volk ontloopt of de aparte scholen waar witte of zwarte
kinderen naar toe gaan. Hij vindt zoiets slecht voor de democratie, ook voor de
elite die beperkt wordt in het omgaan met verschillen. De markt is kortom geen
ecomomisch maar een sociaal probleem.
Hier
de trailer van de dvd. Vanavond 18 april vindt in de Beurs van Berlage de G8 van de Filosofie plaats. Helaas kan de Belgische politicologe Chantal Mouffe, een van de deelnemers, niet komen vanwege het plotselinge overlijden van haar echtgenoot.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten