Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 9 september 2012

Recensie: Nietzsche (2012), Michael Tanner


Inleiding tot een verheven denker.

Ruim een week geleden viel met de krant een ongevraagd cadeautje van Trouw in de bus. Nietzsche. Met een omslag in blokletters die pijn deed aan de ogen en de vorm van een leerboek, inclusief ruimte achterin om notities in te maken. Zoals al aangekondigd werd, gaat het om een project in samenwerking met Oxford University Press om een twaalftal Grote filosofen weer eens onder de aandacht te brengen, te beginnen met Friedrich Nietzsche.

Inleider Ger Groot motiveert het project met de uitspraak dat het debat over de grondtrekken van de wereld en ons denken niet afgesloten is. Het kan daarom geen kwaad een aantal denkers nog eens de revue te laten passeren. Eerst Nietzsche dus. Ik wist dat ik het boek nooit meer zou inzien als ik het in de kast zette, dus begon er maar in te lezen. Ooit was ik van plan met een paar andere geïnteresseerden samen Voorbij goed en kwaad te lezen, het briljantste werk van Nietzsche zegt Tanner, maar zover kwam het nooit en ook door Ecce homo, dat lang door de ECI werd gepromoot, kon ik nooit heen komen. 

De manier waarop Tanner schrijft is redelijik toegankelijk en zeker niet saai te noemen. Hij behandelt in een negental hoofdstukken het gehele oeuvre van Nietzsche, die zich buiten het academische discours om, in aforistische paragrafen bezig hield met vraagstukken over moraal, macht, wil en lijden. Nietzsche was er zeer op gebrand de waarheid omtrent het mens-zijn te vinden. De wil speelde daarbij een belangrijke rol. Hij zegt ergens in zijn aforistische en polemische stijl dat de mens liever niets wil dat dan hij niet wil.

Nietzsche (1844-1900) had een grote aantrekkingskracht op heel verschillende stromingen die na hem kwamen. Tanner somt op de eerste pagina van zijn boek een groot aantal -ismen op en noemt daarnaast bijvoorbeeld ook vegetariërs. Nietzsche was veel niet zo duidelijk over zijn  opvattingen en liet behalve zijn boekwerken ook nog veel aantekeningen achter, de zogenaamde Nachlass, die uitvoerig wordt bestudeerd in de hoop daarin bevestiging voor eigen ideeën te vinden. Nietzsche is geen consistent denker, zegt Tanner. Hij stelde zijn gedachten tijdens zijn ontwikkeling steeds bij. Zijn taal was verheven en gezwollen. Hij werd steeds verder voortgestuwd, tot krankzinnigheid aan toe.

In de De geboorte van de tragedie uit 1872, een van zijn eerste werken en door Wagner bewonderd, zet Nietzsche het onderscheid uiteen tussen appolinistische en de extatischer dionysische kunst. De eerste vinden we in de letterkunde en de schilderkunst, de tweede in de muziek. Van Wagner bijvoorbeeld, die de geest bedwelmt of vervoert kan ik misschien beter zeggen. Er is overigens niets mis met appolinistische kunst, zegt Nietzsche. Tanner noemt Nietzsche een mislukt scheppend kunstenaar. Dit boek is een optimistische versie van een pessimistische wereldvisie.

Nietzsche wordt vaak afgeschilderd als een denker die alle waarden verwerpt, maar volgens Tanner was hij zeker geen nihilist. Hij verzette zich sterk tegen het christendom, dat de mens  nietig maakt. Zelf bepleitte Nietzsche een extreem individualisme. Hij keerde zich tegen hulpverleners, die zich uit eigen behoeften op zwakkeren richten en daarmee alleen zichzelf verheffen. Nietzsche vond dat men een kunstenaar van eigen leven moest zijn en geen kuddedier.

In Also sprach Zarathustra (1883-1885) gaat hij daarop verder. Het boek ademt de sfeer van de bijbel. Zarathustra is de profeet van de Ubermensch, een vaak verkeerd verstaan begrip, waarmee Nietzsche de autonome mens bedoelde, die onafhankelijk is van opinies van anderen en zich niets laat voorschrijven. Het boek leest als een schelmenroman, zegt Tanner. Nietzche vindt het verkeerd om medelijden met anderen te hebben en wil ja zeggen tegen alles in het leven met de ongedwongenheid die jonge kinderen nog hebben. Het idee van de eeuwige wederkeer, waarin alles steeds weer terugkomt, blijkt vol haken en ogen. De afwijzing door de geliefde Lou Salomé tijdens het schrijven van  heeft Nietzsche geen goed gedaan. In Voorbij goed en kwaad (1886) bekijkt hij de wereld vanuit verschillende perspectieven. Onze opvattingen staan niet los van de plaats die we in de wereld innemen.  

Een jaar later schrijft hij over het trotseren van het lijden in De genealogie van de moraal. Het lijkt op een persiflage van een academische verhandeling. Tanner noemt het het meest ingewikkelde boek. Nietzsche verwijdert zich daarin van de opvatting dat kunst de waarheid bezit. De knechtenmoraal heeft volgens hem gezegevierd over die van de meester. 

Tanner schreef geen hagiografie, maar is kritisch en bespreekt ook anderen die over Nietzsche geschreven hebben. Dit eerste boek uit de serie is een aardige inleiding tot de ideeën van Nietzsche, die met zijn protest tussen de mens als kuddedier nog springlevend blijkt.   

Hier de beschouwing van Carel Peeters in VN.

licht gewijzigd, 11 september 2012 om 11:29 uur

2 opmerkingen: