Allerhande, maar vooral literatuur: De cassette van Karel van het Reve, VPRO

Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.

maandag 12 december 2011

De cassette van Karel van het Reve, VPRO – boeken, 11 december 2011

Wim Brands toont het zevendelige Verzameld Werk van schrijver, essayist en slavist Karel van het Reve, dat inmiddels voltooid is, al wilde het Huygens instituut het niet financieren. Ter gelegenheid van de voltooiing praat Brands met psycholoog Jaap van Heerden (links), journaliste Elma Drayer en zoon David.

Van Heerden kende Karel via Bert Poll die avondjes organiseerde. Hij noemt Karel een fatsoenlijk mens. Veel bekende mensen zijn halsafsnijders. Brands gaat daar nog op terug komen, maar ik vernam er niets meer over.

Elma zat in de redactie van het Verzameld Werk en heeft Van het Reve geïnterviewd. Karel zei nooit nee, maar na anderhalf uur kwam wel diens vrouw binnen met de vraag of het afgelopen was. Elma herinnert zich de verhalen over De grote beer, een vakantiekamp voor grachtengordelkinderen op Texel. Van het Reve zei daarover: ‘Zindelijkheid is goed maar het moet niet ontaarden in hygiëne.’

Zoon David was een van de initiatiefnemers voor het Verzameld Werk. Hij vertelt die hij niets hoefde van zijn vader, die hoogleraar letterkunde in Leiden was. Het was prima als hij timmerman was geworden. Dat had te maken met schroom om iemand iets op te leggen. Cijfers geven vond hij vreselijk. Je moet brutaal zijn om een ander je wil op te leggen, beaamt Jaap van Heerden.

Brands begint over het anti-communisme in Het geloof der vaderen. Van Heerden acht het boek een rationele weerlegging van het marxisme. De dialectiek is een duister idee. Daar houdt men van, zegt Elma. Van het Reve sprak zelf duidelijke taal. Het gebruik van geweld was voor hem de grens. David zegt dat zijn vader zichzelf een laf mannetje vond, maar dat hij wel tegen de linksigheid inging. Volgens Jaap van Heerden werd Karel gedreven om goed te formuleren. Als voorbeeld noemt hij de zin: ‘Ik weet niet hoe je een restaurant moet binnengaan of hoe je een sigaar moet laten kraken bij je oor, maar wel hoe je een alinea moet beginnen.’ Zijn redeneringen zitten slim in elkaar. Zo wijt hij in Rusland voor beginners, over de literaire Russische geschiedenis in een bespreking van Gogol uit over Karl Marx, die een grotere leugenaar was dan de eerste. Over zijn denkbeelden werd thuis niet gedebatteerd, zegt David.

Brands toont een fragment van Van het Reves toelichting bij beelden van de Russische Revolutie. Elma moet lachen om het uitgebreide commentaar op de bijgelovige vrouw van de tsaar. David stelt dat zijn vader krankzinnige redeneringen deed over zaken waarin hij wel gelijk had. Omdat hij op reis door Duitsland geen dode bomen zag, verklaarde hij de zure regen als onzin. Jaap van Heerden vergelijkt die redenering met overlijdensadvertenties in de NRC die iets zouden zeggen over het uitsterven van de mensheid. Een andere redenering van Van het Reve is: Zacht praten is niet slecht voor de oren, net zo min is schaars licht slecht voor de ogen.

Brands begint over de vader van Karel van het Reve, die tot 1948 lid was van de CPN maar daaruit werd gezet omdat hij NSB-er zou zijn geweest. Hij bleef communist, maar het corrigeren van de drukproeven van Het geloof van mijn vaderen gaf het laatste zetje om hem ook daarvan te genezen. Het gesprek gaat erover dat men dat nestgevoel behoudt. Elma zegt dat het een lang proces is om het calvinistisch geloof kwijt te raken en Jaap kan er nog steeds slecht tegen als er op zondag gestofzuigd wordt.

Tenslotte gaat het over de duidelijke manier van schrijven van Karel, hetgeen volgens Jaap van Heerden in zijn nadeel was. Iemand die ingewikkeld formuleert wordt eerder geloofd omdat men niet wil toegeven dat men de betekenis niet begrijpt. Elma is het daarmee eens. Zij zegt dat ze Lubbers nooit begrijpt en dat men Karel van het Reve oppervlakkigheid verweet omdat hij glashelder was. Karel leerde schrijven het van de Parool journalisten Annie MG Schmidt en Jeanne Roos.

Brands tilt de cassette nog eens boven zijn hoofd en roept op dit cultuurmonument te kopen.

Het was in ieder geval een boeiend gesprek, waarbij opvallend genoeg broer Gerard niet eenmaal in genoemd werd.