Eerste kwartaalbericht Allerhande maar vooral literatuur 2018

Na het lijden volgt de bevrijding

Enkele jaren geleden stapte ik af van het idee om, zo dat al mogelijk is, de tijdgeest te duiden. Ik besloot in plaats daarvan me te richten op initiatieven die een betere wereld dichterbij brengen. De wereld zit er vol mee: velen, waaronder good old Jan Terlouw, dragen bij aan een energietransitie die een duurzamer ontwikkeling mogelijk maakt. Helaas werkt de politieke onrust in de wereld deze ontwikkeling tegen. In plaats van de handen ineen te slaan om de aarde te redden, kiest men steeds meer voor een defensieve weg en probeert de eigen belangen veilig te stellen. Dat is, zowel in een relatie als in het grotere geheel, niet de manier verder te komen. Integendeel, de kans op conflicten neemt daardoor alleen maar toe.

Politieke ontwikkelingen zijn natuurlijk moeilijk naar de hand te zetten. Zonder wereldleiders die hun nek uitsteken en nieuwe lijnen uitzetten, blijft de wereld een toneel van actie en reactie. Het loslaten van oude idealen als broederschap en solidariteit in de jaren negentig hebben onze cultuur verarmd en de verbondenheid verminderd. De individualisering heeft als nadeel dat vroegere vormen van collectiviteit afgebroken werden, waardoor de mens kwetsbaar is voor de willekeur die van alle kanten op hem afkomt. De economische belangen zijn vanaf deze alleen maar groter geworden, de machtigen leggen zich niet zomaar neer bij hun ingenomen posities, zoals Jeroen van der Veer afgelopen woensdag in de Tweede Kamer liet zien naar aanleiding van zijn voorstel om de directeur van ING een twee keer zo hoog salaris te geven. De iets minder machtigen zijn inmiddels zo gehecht geraakt aan de luxe die zij hebben verworven dat ze wel twee keer nadenken om hun eigen comfortabele leven op te geven.

Het gevaar is dat we nauwelijks uit een ingesleten patroon los kunnen komen zelfs al wordt dat door de imbeciele reclamewereld gebracht als een summum van vrijheid. Echte vrijheid komt niet zomaar aangewaaid, maar is het resultaat van hard werken. De eigen verantwoordelijkheid is daarmee onlosmakelijk verbonden. De culturele wereld dient zich af te vragen wat het belang is van de inspanningen die men zich getroost. In hoeverre steekt hetgeen men maakt uit boven de vervulling van de eigen behoefte en brengt het maatschappelijke vernieuwing dichterbij? In mijn vorige kwartaalbericht schreef ik dat ik minder documentaires wilde bespreken omdat het niet aan onze geïnformeerdheid ligt dat we niet in actie komen. De stortvloed aan informatie weerhoudt ons eerder om de grens te bepalen waar handelen gewenst of vereist is.

Volgens zanger Antony Hegarty hebben we in dit decennium de kans om de wereld een andere wending te geven. Als we deze mogelijkheid voorbij laten gaan, staat ons veel onheil te wachten. Verandering gaat ongetwijfeld gepaard met onzekerheid, die leidt tot de reflex om vast te houden aan het bestaande, maar angst is een slechte raadgever. Vertrouwen in de kracht van mensen en de mogelijkheid om op een andere manier met elkaar om te gaan, is een betere weg. Het gaat erom een hefboom te vinden die een radicale verandering teweegbrengt. Ik denk dat het basisinkomen een goed middel zou kunnen zijn om voor meer ontspanning in de samenleving te zorgen. Waarom zou het geen recht van een mensenkind kunnen zijn om in vrijheid zijn talenten te kunnen ontwikkelen?

Fictie biedt een betere ingang tot verandering dan de politiek, zei John Banville (zie foto) afgelopen zondag in VPRO Boeken. Het leidt tot verdieping en inzichten die verder reiken dan gemakkelijke slogans. In de tijd die vrij komt als men niet meer genoodzaakt is om zijn brood te verdienen, kan men eindelijk de pijlen richten op waarden die dieper gaan dan de uitgesleten ideeën waarmee de wereld dagelijks wordt gebombardeerd. Regisseur Daria Bukvic gaf een aanzet in de toneelvoorstelling Othello door haar zwarte hoofdpersonage vooral als mens en niet als onderdeel van een bepaalde soort te zien. Murat Isik schetste in Wees onzichtbaar een aangrijpend beeld van het opgroeien in een vreemd land. Frank Lammers riep in zijn rol van Marx op om onze woede over onrecht, die een uiting van liefde is, niet onder stoelen of banken te steken. Dat is nog maar de oogst van de afgelopen week. Na het lijden volgt de bevrijding. Een goede Pasen.

Hier mijn verslag van het gesprek met John Banville, hier mijn bespreking van Othello, hier die van Wees onzichtbaar, hier die van Marx.