Sfeervolle uiteenzetting van de breuk tussen Jung en Freud
De Canadese filmmaker David Cronenberg (Toronto, 1943)
verfilmde in 1991 het boek Naked lunch
van Williams Burroughs. Twintig jaar later werpt hij zich op het vroegere conflict
tussen Carl Gustav Jung en Sigmund Freud dat tot een tweespalt in de
psychoanalytische theorie zou leiden. In A
dangerous method, dat verwijst naar de methode om patiënten over hun
klachten te laten spreken, vormt de Russisch joodse patiënte Sabina Spielrein
daarin een belangrijke rol.
In de eerste beelden zien we dat
Spielrein ondanks hevig verzet in augustus 1906 de kliniek in Zürich binnen
wordt gedragen waar Jung werkt. Hij stelt haar meteen een nieuwe behandeling
voor waarbij haar achter haar zit en zij haar gedachten over haar trauma kan uitspreken.
Dat blijkt te maken te hebben met een handtastelijke vader die seksuele
opwinding bij haar losmaakte. Jung is zo te spreken over de vorderingen van
deze intelligente vrouw dat hij haar als assistent aanneemt. Ze helpt mee aan
een associatieve test die Emma de zwangere vrouw van Jung ondergaat en komt met
ideeën die het inzicht van Jung over de mens verruimen.
Hij spreekt daarover in 1908 met
Freud in Wenen, onder andere tijdens een bezoek aan het Belvedere. Freud heeft
zijn eigen ideeën over de grote invloed van de seksualiteit op de ontwikkeling
van de mens, hetgeen door Jung wordt betwijfeld. Freud brengt het verschil
tussen hen terug tot het verschil tussen een jood en een protestantse ariër en
ziet in Jung nog altijd wel zijn opvolger.
Eenmaal terug in Zürich wordt Jung
door Otto Gross, een psychiater die vanwege zijn vrije opvattingen over de
liefde in de kliniek wordt opgenomen, op het idee gebracht om zijn verlangen
naar Spielrein in daden om te zetten. Door dat verlangen te onderdrukken
ontstaat namelijk een neurose, zegt Gross. Spielrein is, anders dan Freud, van
mening dat de seksuele daad hem kan bevrijden en zijn theorievorming
verbeteren. De verhouding met Spielrein drijft echter een wig tussen Jung en
Emma, die net bevallen is van een zoon en graag wil dat Jung er voor zijn gezin
is.
In een brief van Freud betreurt die
het dat hij Gross op Jungs dak gestuurd heeft en in een onderhoud
diagnosticeert hij Spielrein als een nymfomane. Tegelijk waarschuwt hij Jung
dat er geroddeld wordt over zijn buitenechtelijke relatie. Jung kiest eieren
voor zijn geld en verbreekt de relatie met zijn patiënte. In 1910 komt zij bij
hem terug met haar proefschrift, waarna ze samen verder de verhouding tussen
eros en thanatos, de seksuele drift en de dood, verder onderzoeken, hetgeen de
verhouding weer op doet laaien. Tot verdriet van Jung maakt Spielrein er een
eind aan door naar Wenen te verhuizen. Ook de relatie tussen Freud en Jung komt
door een verschil van inzicht over de wetenschappelijke aard van de
psychoanalyse tot een eind.
In 1913 ontmoet Spielrein Emma en
haar man aan het meer van Zürich, waar Jung zich teneergeslagen toont over de
breuk met Freud en zijn angst voor de verschrikkingen van een nieuwe oorlog.
Hij zoekt zijn heil meer in het geloof en heeft een nieuwe minnares, Toni, met
wie hij, aldus de aftiteling, na de dood van Emma in 1955, tot zijn eigen dood
in 1961 zal samenleven.
A
dangerous method is gebaseerd op het bijna gelijknamige nonfictie boek A most dangerous mind (1993) van de
Australische schrijver John Kerr en heel verzorgd en met mooie beelden
opgenomen, hetgeen de sfeer ten goede komt. Daarbij worden de twee rivalen Jung
en Freud uitstekend vertolkt door Michael Fassbender en Viggo Mortensen. Ook de
moeilijke rol van de getraumatiseerde Sabina Spielrein wordt knap door de
Engelse actrice Keira Knightley, eerder in optima forma te zien in The duchess (Saul Dibb, 2008) ingevuld.
Het is alleen jammer dat in de film, anders dan in My name was Sabina Spielrein (Elisabeth Marton, 2002), Engels en
geen Duits gesproken wordt. Dat zou het geheel nog overtuigender maken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten