Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zaterdag 13 januari 2018

Kijken in de ziel: premiers (2018), tweedelige gespreksserie van Coen Verbraak


Verbraak vergeet een belangrijke vraag te stellen

Na de uitzending van de serie Kijken in de ziel: militairen (2016) hoorde ik dat Coen Verbraak nog een laatste serie wilde maken over religieuze leiders, maar dat werd een serie over premiers of beter gezegd ex-premiers en daar hebben we er nog vier van. Omdat Ruud Lubbers vanwege gezondheidsproblemen niet mee kon doen, praat Verbraak met de inmiddels 86-jarige Dries van Agt (1977-1982), Wim Kok (1990- 2002) en Jan Peter Balkenende (2002-2010) over hoe het is om premier te zijn en of het moeilijk is de macht weer los te laten.

Voor Balkenende (zie foto) voelt het nog niet lang geleden dat hij premier was. Dat is anders voor Kok die vertelt dat de jongere generatie niet meer weet wie hij is. Van Agt, die zijn bijzondere vocabulaire nog altijd paraat heeft, zegt dat afstand kritischer maakt. Balkenende heeft zich daarna bewust buiten schot gehouden, Kok had last van jeukende handen over de aanpak van de vluchtelingenstroom die niet erg ruimhartig was, Van Agt mist de politiek niet, was op het eind bekaf. Kok ging eerst in het Torentje op de grond liggen na een uitputtende verkiezingscampagne en formatie, Van Agt liet Wiegel in het Torentje omdat die het zo geweldig vond om daar te wonen. Kok herinnert zich dat Kohl eens vroeg waar zijn werkkamer was, op het moment dat ze in dat kleine kamertje zaten. Balkenende moest vooral wennen aan de snelheid waarmee dossiers voorbij kwamen, waardoor van slapen weinig kwam, Kok noemt de werkdagen onoverzichtelijk, Van Agt verbleef van maandag tot vrijdag in Den Haag en kon in de tijd van Den Uyl pas laat naar huis omdat de vergaderingen van de ministerraad lang duurden.

Kok kan net als Balkenende, die zichzelf een representant van de tijdgeest noemt, geen functieomschrijving van het werk geven, maar vindt wel dat een premier een generalist dient te zijn die hoofd- en bijzaken van elkaar weet te onderscheiden. Van Agt zegt dat men geen opgewonden baasje moet zijn, maar geduld dient te betrachten. Balkenende vindt, zijn Zeeuwse aard indachtig, standvastigheid belangrijk en Kok noemt stressbestendigheid, al mag die ook weer geen dikke huid worden. Van Agt zat liever op Justitie, want dat kon hij beter en hij kreeg bijles over economie toen hij premier werd. Kok leerde van Lubbers om verder te kijken dan het partijbelang en vindt het belangrijk om een minister een overwinning te gunnen. Van Agt veranderde de bordjes in de ministerraad zodat hij tegenover Van der Stee kwam te zitten, die met zijn gezicht aangaf of voorstellen financieel naar zijn zin waren. Kok deed mee aan een gymnastiekklasje om de cohesie te bevorderen. Van Agt zegt dat niemand met hem wilde fietsen, Kok dat hij soms als voorzitter te ongeduldig was, Balkende dat hij nog steeds met Wouter Bos door één deur kan en Van Agt dat CDA en VVD elkaar in een pacifieke sfeer tegemoet traden.  

Balkenende zegt dat hij wekelijks met het staatshoofd bijpraatte, volgens Van Agt ging dat over alles, maar had Juliana de laatste jaren last van slijtage, waardoor ze geëmotioneerd kon reageren en Kok zegt dat de gesprekken hem scherp hielden. Van Agt had een minder goed contact met Beatrix, maar zorgde wel voor het behoud van de hermelijnen mantel en Balkenende beroept zich op het geheim van Soestdijk. Van Agt weet niet waarom hij nooit minister van Staat geworden is. Kok herinnert zich heel goed de ontwapenende ontmoeting met Mandela, Balkenende voelde zich ongemakkelijk bij Bush, Van Agt vertelt dat Deng Xiaoping in een kwispedoor spuugde maar dat hij de techniek daarvoor miste. Tijdens een ontmoeting met Giscard d’Estaing zei hij dat hij een coup de foudre had gehad hetgeen betekent dat hij op slag verliefd geworden was in plaats van dat zijn vliegtuig door de bliksem getroffen was. Hij is inmiddels furieus over het opkomende nationalisme, stemde Groen Links, maar krijgt Buma helaas niet meer te pakken.

Het tweede deel begint met de spagaat waarin de premier zit als primus inter pares én eindverantwoordelijke. Kok zegt dat de functie niet zijn jongensdroom was. Van Agt bleef in Nijmegen omdat hij aanvankelijk vreesde dat het kabinet Biesheuvel snel zou vallen. Hij was liever gouverneur van Limburg geworden dan premier, maar kon niemand anders voor de baan strikken. Balkenende is een uitzondering op de regel dat een premier eerst minister is geweest.

Op de vraag of de premier de kapitein op het schip is antwoordt Van Agt dat het meer lozen was. Balkenende wilde de zaak in beweging krijgen en Kok zegt dat men deel is van een geheel. Van Agt vindt dat de macht van de premier is toegenomen sinds de grotere samenwerking in de Europese Unie, maar dat een Nederlandse premier heel wat minder in te brengen heeft dan collega’s uit de grotere landen. Kok vond het niet eenzaam aan de top, al moest hij in de kwestie Zorreguieta goed uitbroeien hoe die het beste kon worden opgelost en kon hij van de crisis rond de WAO en de genocide in Srebrenica slecht slapen. Over de laatste kwestie had hij verantwoording willen afleggen maar dat kwam er niet van omdat het onderzoeksrapport van het NIOD te laat klaar was. Balkenende zegt dat men zelf goed moet weten wat men wil. Van Agt besprak met zijn vrouw, die hij heel wat meer bezonnen noemt dan hijzelf, de kwestie van de stationering van kernwapens en telefoneerde dagelijks met haar aan het eind van de dag. Tijdens het zware debat over de Drie van Breda kwam ze zelfs in de nacht naar hem toe om hem te ondersteunen. Hij beweert dat hij slechts één maal afwezig was in de ministerraad en hem dat werd nagedragen. Toen Balkenende met wondroos in het ziekenhuis lag vond hij het niet leuk dat daar grinnikend over gesproken werd. Zijn vijfjarige dochter schrok van foto’s waarop hij als een vampier werd uitgebeeld, maar hij zei haar dat dit bij het vak hoorde en dat de mensen het niet echt meenden. Van Agt kreeg steeds meer plezier in de politiek, omdat hij na het debat over de Drie van Breda meer zichtbaar werd en bekend stond als de man die op de rem ging staan, onder andere door Bloemenhove te sluiten. Balkenende neemt niets terug van zijn vroegere beslissing over de inval in Irak. Hij is het oneens met de commissie Davids die stelde dat dit staatsrechtelijk niet door de beugel kon en is voor ingrijpen in geval van massamoorden door staatshoofden.  
Kok ging over de knie door de onvrede over de grote private welvaart en de toegenomen immigratie en zou daar achteraf meer aandacht aan besteed hebben. Balkenende wil niets van weten van een smet omdat zijn vier kabinetten voortijdig sneuvelden.

Van Agt werd na zijn laatste werkdag met de auto van Lubbers naar huis gebracht, Kok door de beveiliging en deed daarna als vrij man boodschappen. Van Agt betreurt het dat hij zijn kinderen zou weinig gezien had en had ook nog wel een tijdje een secretaresse gewild, Kok zegt dat hij door zijn functie gedeformeerd was geraakt, weer moest leren zijn portemonnee te trekken en dat hij thuis niet automatisch alle touwtjes in handen had. Balkenende vindt dat men in het buitenland meer respect heeft voor een ex-premier, maar Kok vindt het niet erg dat de status wegvalt. Van Agt was blij met zijn baan als commissaris van de koningin in Brabant, Kok vertelt dat hij door de ondernemingsraad gevraagd is om commissaris te worden bij Shell en ING en dat hij het een duivels dilemma vond om de bonussen bij ING te verhogen, maar deed dat toch en had daar ook geen spijt van. De weinig mededeelzame Balkenende zegt dat een beoordeling van zijn premierschap later komt, Van Agt, die tot het eind toe ongrijpbaar blijft, dat hij niet de geschiedenisboeken zal halen en Kok dat het erom gaat of hij de baan met zijn beste kunnen heeft gedaan. Helaas werd hem niets gevraagd over zijn wens dat de PvdA haar ideologische veren zou loslaten, want dat leek me nou de meest zwaarwegende vraag in deze korte serie.

Hier mijn bespreking van Kijken in de ziel: militairen.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten