Verbraak vergeet een belangrijke vraag te stellen
Na de uitzending van de serie Kijken in de ziel: militairen (2016) hoorde ik dat Coen Verbraak
nog een laatste serie wilde maken over religieuze leiders, maar dat werd een
serie over premiers of beter gezegd ex-premiers en daar hebben we er nog vier
van. Omdat Ruud Lubbers vanwege gezondheidsproblemen niet mee kon doen, praat
Verbraak met de inmiddels 86-jarige Dries van Agt (1977-1982), Wim Kok (1990-
2002) en Jan Peter Balkenende (2002-2010) over hoe het is om premier te zijn en
of het moeilijk is de macht weer los te laten.
Voor Balkenende (zie foto) voelt het nog niet lang geleden dat hij
premier was. Dat is anders voor Kok die vertelt dat de jongere generatie niet
meer weet wie hij is. Van Agt, die zijn bijzondere vocabulaire nog altijd paraat
heeft, zegt dat afstand kritischer maakt. Balkenende heeft zich daarna bewust
buiten schot gehouden, Kok had last van jeukende handen over de aanpak van de
vluchtelingenstroom die niet erg ruimhartig was, Van Agt mist de politiek niet,
was op het eind bekaf. Kok ging eerst in het Torentje op de grond liggen na een
uitputtende verkiezingscampagne en formatie, Van Agt liet Wiegel in het
Torentje omdat die het zo geweldig vond om daar te wonen. Kok herinnert zich
dat Kohl eens vroeg waar zijn werkkamer was, op het moment dat ze in dat kleine
kamertje zaten. Balkenende moest vooral wennen aan de snelheid waarmee dossiers
voorbij kwamen, waardoor van slapen weinig kwam, Kok noemt de werkdagen
onoverzichtelijk, Van Agt verbleef van maandag tot vrijdag in Den Haag en kon
in de tijd van Den Uyl pas laat naar huis omdat de vergaderingen van de
ministerraad lang duurden.
Kok kan net als Balkenende, die zichzelf een representant
van de tijdgeest noemt, geen functieomschrijving van het werk geven, maar vindt
wel dat een premier een generalist dient te zijn die hoofd- en bijzaken van
elkaar weet te onderscheiden. Van Agt zegt dat men geen opgewonden baasje moet
zijn, maar geduld dient te betrachten. Balkenende vindt, zijn Zeeuwse aard
indachtig, standvastigheid belangrijk en Kok noemt stressbestendigheid, al mag
die ook weer geen dikke huid worden. Van Agt zat liever op Justitie, want dat
kon hij beter en hij kreeg bijles over economie toen hij premier werd. Kok
leerde van Lubbers om verder te kijken dan het partijbelang en vindt het
belangrijk om een minister een overwinning te gunnen. Van Agt veranderde de
bordjes in de ministerraad zodat hij tegenover Van der Stee kwam te zitten, die
met zijn gezicht aangaf of voorstellen financieel naar zijn zin waren. Kok deed
mee aan een gymnastiekklasje om de cohesie te bevorderen. Van Agt zegt dat
niemand met hem wilde fietsen, Kok dat hij soms als voorzitter te ongeduldig
was, Balkende dat hij nog steeds met Wouter Bos door één deur kan en Van Agt
dat CDA en VVD elkaar in een pacifieke sfeer tegemoet traden.
Balkenende zegt dat hij wekelijks met het staatshoofd
bijpraatte, volgens Van Agt ging dat over alles, maar had Juliana de laatste
jaren last van slijtage, waardoor ze geëmotioneerd kon reageren en Kok zegt dat
de gesprekken hem scherp hielden. Van Agt had een minder goed contact met
Beatrix, maar zorgde wel voor het behoud van de hermelijnen mantel en
Balkenende beroept zich op het geheim van Soestdijk. Van Agt weet niet waarom
hij nooit minister van Staat geworden is. Kok herinnert zich heel goed de
ontwapenende ontmoeting met Mandela, Balkenende voelde zich ongemakkelijk bij
Bush, Van Agt vertelt dat Deng Xiaoping in een kwispedoor spuugde maar dat hij
de techniek daarvoor miste. Tijdens een ontmoeting met Giscard d’Estaing zei
hij dat hij een coup de foudre had gehad hetgeen betekent dat hij op slag
verliefd geworden was in plaats van dat zijn vliegtuig door de bliksem
getroffen was. Hij is inmiddels furieus over het opkomende nationalisme, stemde
Groen Links, maar krijgt Buma helaas niet meer te pakken.
Het tweede deel begint met de spagaat waarin de premier zit
als primus inter pares én eindverantwoordelijke. Kok zegt dat de functie niet
zijn jongensdroom was. Van Agt bleef in Nijmegen omdat hij aanvankelijk vreesde
dat het kabinet Biesheuvel snel zou vallen. Hij was liever gouverneur van
Limburg geworden dan premier, maar kon niemand anders voor de baan strikken.
Balkenende is een uitzondering op de regel dat een premier eerst minister is
geweest.
Op de vraag of de premier de kapitein op het schip is
antwoordt Van Agt dat het meer lozen was. Balkenende wilde de zaak in beweging
krijgen en Kok zegt dat men deel is van een geheel. Van Agt vindt dat de macht
van de premier is toegenomen sinds de grotere samenwerking in de Europese Unie,
maar dat een Nederlandse premier heel wat minder in te brengen heeft dan
collega’s uit de grotere landen. Kok vond het niet eenzaam aan de top, al moest
hij in de kwestie Zorreguieta goed uitbroeien hoe die het beste kon worden
opgelost en kon hij van de crisis rond de WAO en de genocide in Srebrenica slecht
slapen. Over de laatste kwestie had hij verantwoording willen afleggen maar dat
kwam er niet van omdat het onderzoeksrapport van het NIOD te laat klaar was. Balkenende
zegt dat men zelf goed moet weten wat men wil. Van Agt besprak met zijn vrouw,
die hij heel wat meer bezonnen noemt dan hijzelf, de kwestie van de
stationering van kernwapens en telefoneerde dagelijks met haar aan het eind van
de dag. Tijdens het zware debat over de Drie van Breda kwam ze zelfs in de
nacht naar hem toe om hem te ondersteunen. Hij beweert dat hij slechts één maal
afwezig was in de ministerraad en hem dat werd nagedragen. Toen Balkenende met
wondroos in het ziekenhuis lag vond hij het niet leuk dat daar grinnikend over
gesproken werd. Zijn vijfjarige dochter schrok van foto’s waarop hij als een
vampier werd uitgebeeld, maar hij zei haar dat dit bij het vak hoorde en dat de
mensen het niet echt meenden. Van Agt kreeg steeds meer plezier in de politiek,
omdat hij na het debat over de Drie van Breda meer zichtbaar werd en bekend
stond als de man die op de rem ging staan, onder andere door Bloemenhove te sluiten.
Balkenende neemt niets terug van zijn vroegere beslissing over de inval in
Irak. Hij is het oneens met de commissie Davids die stelde dat dit
staatsrechtelijk niet door de beugel kon en is voor ingrijpen in geval van
massamoorden door staatshoofden.
Kok ging over de knie door de onvrede over de grote private
welvaart en de toegenomen immigratie en zou daar achteraf meer aandacht aan
besteed hebben. Balkenende wil niets van weten van een smet omdat zijn vier
kabinetten voortijdig sneuvelden.
Van Agt werd na zijn laatste werkdag met de auto van Lubbers
naar huis gebracht, Kok door de beveiliging en deed daarna als vrij man
boodschappen. Van Agt betreurt het dat hij zijn kinderen zou weinig gezien had
en had ook nog wel een tijdje een secretaresse gewild, Kok zegt dat hij door
zijn functie gedeformeerd was geraakt, weer moest leren zijn portemonnee te
trekken en dat hij thuis niet automatisch alle touwtjes in handen had. Balkenende
vindt dat men in het buitenland meer respect heeft voor een ex-premier, maar
Kok vindt het niet erg dat de status wegvalt. Van Agt was blij met zijn baan
als commissaris van de koningin in Brabant, Kok vertelt dat hij door de
ondernemingsraad gevraagd is om commissaris te worden bij Shell en ING en dat
hij het een duivels dilemma vond om de bonussen bij ING te verhogen, maar deed
dat toch en had daar ook geen spijt van. De weinig mededeelzame Balkenende zegt
dat een beoordeling van zijn premierschap later komt, Van Agt, die tot het eind
toe ongrijpbaar blijft, dat hij niet de geschiedenisboeken zal halen en Kok
dat het erom gaat of hij de baan met zijn beste kunnen heeft gedaan. Helaas
werd hem niets gevraagd over zijn wens dat de PvdA haar ideologische veren zou
loslaten, want dat leek me nou de meest zwaarwegende vraag in deze korte serie.
Hier
mijn bespreking van Kijken in de ziel:
militairen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten