Op de laatste dag van het jaar 2017 praat Jeroen van Kan met
literatuurcriticus van De Groene Amsterdammer Joost de Vries, die net Oude meesters publiceerde, en Aleid
Truijens, werkzaam bij de Volkskrant en biografe van F.B. Hotz, over het steeds
diffusere onderscheid tussen feit en fictie in de literatuur. Dit naar
aanleiding van twee romans die dit jaar zijn uitgekomen: Het beste wat we hebben van Griet op de Beeck en Harnas van Hansaplast van Charlotte
Mutsaers. In mijn bespreking van dit laatste boek, begin november j. l., wees
ik al op de tendens dat fictie en feiten steeds meer in elkaar overvloeien.
Rond dezelfde tijd ontstond ophef over de in het boek genoemde verkoop van
kinderporno die de overleden broer van C. in zijn bezit had. Mutsaers vertelde
in haar gesprek met Jeroen van Kan, dat werd opgenomen nog voor die ophef
ontstond, over haar vrees dat ze strafbaar was vanwege de verkoop daarvan. Het is
dus zinvol om daar meer in het algemeen over na te praten met twee auteurs die
ervaring hebben met deze materie.
Truijens spreekt over twee domeinen in de literatuur, de
fictie en de non-fictie en vindt het verwarrend als die twee door elkaar
gehaald worden. In een interview met een romanschrijver dient deze de waarheid
te vertellen, anders is het hek van de dam.
De Vries las Harnas
van Hansaplast als een roman en zegt dat feit en fictie in een roman
nauwelijks uit elkaar te houden is. Door gebeurtenissen die echt gebeurd zijn,
krijgt de inhoud een extra gewicht. Een schrijver kan daardoor in de problemen komen
zoals hij voorzag na lezing van het interview in de Volkskrant met Mutsaers.
Truijens zegt dat men van twee walletjes wil eten door over
werkelijke gebeurtenissen te schrijven en daar het etiket roman op te plakken,
al zijn het vooral de uitgevers die dat graag willen. Ze vindt het de
verantwoordelijkheid van de schrijver om het onderscheid niet te laten
vervagen.
De Vries gebruikt zelf fictieve personages aan de hand van wie
hij de onderwerpen uitwerkt die hem bezighouden, maar erkent dat we in een
tijdperk leven waarin het autobiografische schrijven in opmars is.
Van Kan vraagt of men daarin een keuze maakt.
De Vries antwoordt dat zijn laatste roman, anders dan de
eersten, een meer klassieke roman is en dat dit hem veel vrijheid gaf. Als men
werkelijke feiten gebruikt verwacht de lezer dat die kloppen. Joost Zwagerman,
die ooit bij hem op de middelbare school was om te praten over De buitenvrouw, vertelde dat in een roman
niet alle feiten precies hoeven te kloppen. In een boek van hemzelf over Wenen
vond het zijn eigen versie beter dan de werkelijke.
Truijens vindt een aangepaste versie van Wenen nog wel wat
anders dan een roman over een persoon met een oorlogsverleden of andere
gevoeligheden. De auteur dient zich in te leven in zijn personage, maar zich
niet met hem te vereenzelvigen. In het biografisch genre wordt daar ook wel
tegen gezondigd door dialogen te bedenken die helemaal niet hebben
plaatsgevonden. Fundamentele gebeurtenissen uit het leven van een persoon
kunnen niet weggelaten worden. De lezer dient erop te vertrouwen dat de
biograaf zijn werk gedaan heeft.
Van Kan brengt de roman Het
beste wat we hebben van Griet op de Beeck ter sprake, omdat de schrijfster
tijdens de promotie van het boek inging op incest door haar vader.
De Vries merkt op dat het hier, anders dan bij Mutsaers,
over een gewone roman gaat.
Truijens denkt dat een persoonlijke ontboezeming de aandacht
naar het boek trekt en dat dit in het karretje van de uitgever past.
De Vries denkt dat een uitgever ook niet altijd kan voorzien
wat het effect is van een persoonlijke ontboezeming. We leven in een tijd
waarin de schrijver belangrijker gevonden wordt dan zijn werk.
Truijens zegt dat de scheidslijn tussen feit en fictie voor
de lezer daardoor onduidelijk wordt. Het etiket roman zegt steeds minder waar
het boek voor staat en maakt het speelveld van fictie kleiner.
De Vries zegt dat er in de literatuur een opvatting heerst
dat men niet schrijft over hetgeen men niet zelf ervaren heeft. Hij zou volgens
die opvatting niet over een genderneutrale jazzzangeres mogen schrijven.
Volgens Truijens kan er binnen een roman heel goed een spel
gespeeld worden met feiten. Hella Haase, over wie haar volgende biografie gaat,
borduurde in een boek voort op een ander romanpersonage. Men dient echter zijn
verantwoordelijkheid te nemen als men schrijft over werkelijke personen en niet
tegemoet te komen aan een door de lezer gewenst smeuïg verhaal. Anders dan De
Vries vindt ze de manier waarin Mulisch Hitler in Siegfried uitbeeldde niet geslaagd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten