Aangrijpend portret van de repressie in Rusland aan de hand
van de lotgevallen van drie vrienden.
De moderne Russische geschiedenis die boordevol ellende zit,
wordt door Ljoedmila Oelitskaja op beeldende wijze in kaart gebracht. Ze
schetst deze geschiedenis vanaf de dood van Stalin aan de hand van drie jongens
die elkaars klasgenoten zijn en in september 1951 door een paar heethoofdige
klasgenoten in elkaars armen gedreven worden. Ilja, Sanja en Micha, zoals ze
heten, zijn alle drie geïnteresseerd in kunst. Ilja draagt een fototoestel bij
zich, Sanja heeft veel interesse voor muziek en Micha houdt van dichten. Onder
leiding van literatuurdocent Viktor lopen de jongens door Moskou voor literaire
wandelingen. Als Viktor zegt dat de literatuur het enige is wat een mens helpt
overleven, zich met zijn tijd laat verzoenen, heeft Sanja zijn bedenking, want
voor hem heeft de muziek die functie.
Dit dikke boek begint met drie huiselijke scènes over de
dood van Stalin in 1953. In de hoofden van de mensen klinkt opluchting door, maar
die kan niet hardop geuit worden. Ook in de jaren van Chroestjov blijkt de
geheime dienst nog volop actief. Een afwijkende politieke mening wordt niet
geaccepteerd. De staatsgevangenis Loebjanka in Moskou zit vol. De verhoren zijn
eindeloos. Ilja die zich bezig houdt met de samizdat, waarmee dissidente
literatuur bedoeld wordt, moet op zijn hoede zijn. Politieke en persoonlijke intriges
wisselen elkaar in de roman in adembenemend tempo af.
We volgen de ontwikkeling van deze jongens vanaf de lagere
school tot in de jaren negentig. Ilja is een lange, magere jood, die zich als
getrouwde man met zijn vriendin Olga (soms ook Olja wordt genoemd – meerdere namen
zijn niet vreemd bij de Russen) inlaat met revolutionaire activiteit. Sanja
woont bij zijn grootmoeder, verminkt zijn hand in een gevecht, waardoor een
muzikale carrière in rook opgaat. Micha doet aan de revolutie in zijn gedichten.
Hij trouwt met de weerbarstige Aljona, krijgt een dochter met haar, combineert
letterkunde en orthopedagogiek en gaat op een doveninstituut werken. Allen
krijgen te maken met de druk van de staat en de gevolgen daarvan voor hun vriendschap en in hun
persoonlijke relaties. Mischa bezoekt met een Tartaarse academielid Sacharov om
diens invloed voor de zaak van de Tartaren aan te wenden. Ilja gooit het op een
accoordje met de staat. Sanja, die niet zoveel van vrouwen moet hebben, zet
zich in als vervanger van Micha als die drie jaar naar een kamp in Siberië gestuurd
wordt en krijgt te maken met de ‘grillige bekoring’ van Aljona. Als Micha weer
terug is vreest hij verbanning uit Moskou omdat hij geen werk vindt
In de roman wordt regelmatig verwezen naar eerdere romans
van dissidente schrijvers, zoals Dokter
Zjivago van Pasternak, die wordt overgetikt en grif gelezen. Een schoonzus
van een man die zich net als Ilja bezig houdt met de samizdat, verstopt De Goelag
Archipel in haar pas gekochte laarzen en verbergt die in de w.c. Over
Nabokov staat er het volgende: ‘Uitnodiging
tot een onthoofding ging van hand tot hand onder de letterenstudenten. En
bres in het ijzeren gordijn. Je handen trilden, je hart stond stil. Hoe moest
je dat een plaatsje geven? Een complete herziening van de hele hiërarchie.’
De roman eindigt in januari 1996 met de dood van dichter Joseph
Brodsky.
De verteltrant van Oelitskaja is heel direct. Op niet geheel
chronologische, bijna terloopse wijze, switcht ze gemakkelijk van de ene naar de
andere hoofdpersoon. Ze gedraagt zich als een alwetende verteller die bijvoorbeeld
zegt dat vanaf de schooltijd de neus van Micha scheef stond na een klap van een
van de heethoofden. De losse manier van componeren leidt tot een soort
patchwork van de levens van de hoofdpersonen. Vaak begint Oelitskaja een hoofdstuk
met personen die onbekend is, maar die later in het patroon blijken te passen.
Te samen levert Een
Russische geschiedenis, een roman met het aanzien van een nonfictie-werk
over geschiedenis, een aangrijpend beeld op van de zware tijd die de Russen ook
na de dictatuur van Stalin meemaakten. Het leidt tot medeleven met mensen die tot
de dag van vandaag gebukt gaan onder repressie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten