Europa als een nieuwe Hanze.
Wie kent niet de gewoonte als kind om jezelf te benoemen aan
de hand van naam, straat, woonplaats, land, werelddeel en dat eindigt ergens in
een uitdijend heelal? Het zegt iets over onze identiteit, beter gezegd over
onze deel-identiteiten, die in wisselende samenstelling onder de aandacht gebracht
kunnen worden. In de derde aflevering van Het
Filosofisch Kwintet dat over Identiteit
en Europa gaat, komt dit mechanisme ter sprake. Identiteit is pas zichtbaar
als je ergens anders bent: de Europese is vooral voelbaar als men in een ander
werelddeel is. Pas dan valt de band met een andere Europeaan op. Europa op
zichzelf is een moeilijk te vatten identiteit, maar dat heeft ook weer voordelen,
zo blijkt.
Clairy Polak brengt het voorbeeld in van een popfestival bij
Budapest waar jongeren naar nationale lijnen kampeerden. Ze vindt dat zoiets
veel zegt over de verbrokkeldheid van het huidige Europa, maar haar gasten
vinden dat maar betrekkelijk. Ethicus Paul van Tongeren ziet er vooral een
valse tegenstelling in. Europa is een eenheid in verscheidenheid. Een
encyclopedie met een band eromheen, zoals Nietzsche al stelde. Het gaat erom vorm
te geven aan de pluriformiteit. Wezenlijk is dat wij het er, anders
bijvoorbeeld de Verenigde staten, niet over eens zijn over wat Europeanen nou
precies zijn. De discussie daarover dient plaats te vinden in het politieke
debat.
Ad Verbrugge spreekt in het programma vaak over
convergerende en divergerende tendensen in Europa. Er zijn samenbindende krachten
maar er is ook verzet tegen de superstaat. Het is niet te zeggen hoe die krachtmeting
zal uitpakken.
Literair historicus Joep Leerssen herinnert aan het subtiele
onderscheid in de kop van het programma. Identiteit is niet wie wij zijn maar
wie we denken die we zijn. Dat is vooral zichtbaar als we afstand nemen. Hij
ziet de Europese staten als paddenstoelen bijeen gehouden door een ondergronds weefsel
dat hen onderling verbindt. Europa is gevormd door schade en schande. Het gaat
erom met tegenstrijdige gevoelens te leven. Jongeren vatten Europa al op als
een voldongen feit.
Historicus Mathieu Segers ziet Europa als een veelheid in de
vorm van een halfway house, dat nog niet afgebouwd is. Wat ons bindt is onze
geschiedenis. Pas als we onder druk gezet worden, zoals tijdens de oorlog in
Joegoslavië of de inval in Irak in 2003 komt er een reactie uit Europa. Segers wil
voorzichtig zijn met de verdere integratie van Europa, vooral omdat we in een
tijd leven waarin alles snel verandert. Het is beter geen besluiten te nemen,
die later verkeerd bleken te zijn.
Clairy Polak brengt het idee in dat Europa het resultaat is van
de pacificatiegedachte om Auschwitz nooit meer toe te staan.
Segers zegt dat de economische samenwerking een succes was.
Men hield elkaar in de staal- en kolenunie in de gaten.
Van Tongeren ziet de economische hegemonie als een gevaar. De
burger wordt daarmee een consument zonder veel inspraak. Een politieke unie is
noodzaak om aan de economische ontwikkeling richting te geven.
Leerssen wil Europa meer juridische ruimte geven. De burger
moet weten waar hij aan toe is. Van Tongeren vindt dat die er al genoeg is.
Polak wil weten waar de cultuur gebleven is.
Volgens Segers is die de basis, al ziet Nederland Europa
vooral als een instrument. Europa in zijn geheel is vooral een laboratorium over
de inhoud van een postindustriële maatschappij. Europa is wat dat betreft
verder dan andere wereldblokken.
Volgens Leerssen is de Nederlandse scepsis een projectie van
ons Calimero gevoel. Men leert zich in Europa, onder andere door vertoonde
films, in te leven in ervaringen van andere Europeanen. Hij wil af van de
vergelijking tussen Europa als legpuzzel van nationale staten. Hij denkt eerder
aan het subsidariteitsbeginsel of een verbond tussen steden net zoals in de
tijd van De Hanze. Een mooie gedachte die door Verbrugge helaas weggeschoffeld
wordt.
Een boeiende uitzending. Volgende week gaat het economie. Ongetwijfeld
neemt men de ongebreidelde invloed van het neoliberalisme onder de loep. Wellicht
worden er alternatieven geschetst, die onder een politieke vlag ten uitvoer worden gebracht.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten