Voorvechter voor vrijheid.
Vertaler Leo van Maris - ook van Perec en Stendhal - werkte
van 1980 tot 1996 aan Bekentenissen tussen zijn onderwijstaken aan de
universiteit van Leiden door. Zijn lezing begint met het avontuurlijke in het
leven van Jean-Jacques Rousseau (1712 - 1778). Daarna spreekt hij over het lot
van het toeval in samenhang met het moeilijke karakter van Rouseau en tenslotte
bespreekt hij enkele bewaren tegen de filosoof.
De Zwitser vertrekt op vijftienjarige leeftijd moederziel
alleen uit Genève als hij op avond ziet dat de stadspoorten dicht zijn. Vol
bravoure trekt hij de wijde wereld in, die voor hem open ligt en klaar zal
staan. Deze illusie kan volgens Van Maris worden verklaard omdat zijn moeder in
het kraambed stierf. Als dochter van een predikant liet ze hem wel een brede
collectie romans na die Rousseau tot zijn zevende allemaal las. Vervolgens
bestudeerde hij met zijn vader, een ontwikkelde klokkenmaker, andere boeken. Ze
lazen elkaar voor tot diep in de nacht. Door alle lectuur werd de geest gevormd
van Rousseau, die zelf schrijft dat hij werd gekweld door zijn lastige
karakter. Hij had het liefst met een koe, een vrouw en een bootje aan een meer willen
wonen. Een ander gevolg van al dat lezen was dat hij de menselijke hartstocht
al vroeg leerde kennen. In het leven wist hij daar juist geen uiting aan te
geven.
In 1722 komt hij, omdat zijn vader in verband met een
dreigende rechtszaak verhuisde, in een kosthuis van een predikant. Daarna
werkte hij bij een graveur. Op vijftienjarige leeftijd verlaat hij zoals gezegd
Genève. Een pastoor brengt hem in contact met de katholieke mevrouw De Warens
uit Annecy, zijn grote licht. Om over te gaan tot het katholicisme reist hij in
zeven, acht dagen over de Alpen naar Turijn. Die reis was de mooiste van zijn
leven voor de romanticus met veel aandacht voor de natuur. Na zijn doop op
bijna zestienjarige leeftijd werkt hij als lakei en ontdekt zijn passie voor muziek.
Drie schanddaden maken dat hij Bekentenissen moest
schrijven. Bij een gravin nam hij een lint weg. De diefstal werd ontdekt. Hij
beschuldigde een kamermeisje dat glashard ontkende.
De tweede schanddaad was zijn exhibitionisme door hetgeen
wij nu potloodventen noemen, de derde dat hij in Lyon zijn epileptische
muziekmeester in de steek liet. Over het ten vondeling leggen van zijn
nakomelingen heeft hij gezegd dat hij dat heeft betreurd.
In 1752 beleeft hij het hoogtepunt in zijn muziekcarrière tijdens
een door hem geschreven concert in aanwezigheid van de koning. Rousseau is op
literair gebied een laatbloeier. Veel eerste drukken van zijn boeken kwamen het
eerst in Nederland uit. Hij had geen gemakkelijke relaties met anderen, maar
dat kwam volgens Van Maris van twee kanten. Voltaire verafschuwde zijn deïsme.
Rousseau had in plaats van filosoof ook klokkenmaker kunnen
worden of graveur of nog veel andere beroepen waarmee hij in zijn leven mee in
contact kwam. Hij had met een eenvoudig meisje kunnen trouwen en een onbezorgd
leven kunnen leiden, maar dan had hij nooit werken geschreven zoals Émile en
Du contract social.
Volgens Van Maris is Bekentenissen spannend om te
lezen en is de stijl prachtig. Om een zo volledig mogelijke vertaling te maken
herlas hij steeds zijn teksten. Moderne uitdrukkingen waren taboe. In de pers
werd zijn vertaling goed beoordeeld. Het Reformatorisch dagblad maakte het zo
bont dat men kritisch stond tegenover Rousseau maar de vertaling prees.
Er is Rousseau verweten dat hij veel klaagde maar anderzijds
had hij een zwakke gezondheid en een moeilijk karakter (wantrouwig, uiterst
gevoelig, nerveus) maar was hij wel oprecht. Zelfs zijn treurnis verwoordt hij
volgens Van Maris in prachtig proza. Een ander verwijt is zijn verwaandheid,
zijn gebrek aan bescheidenheid. Volgens Van Maris is tussen hoogmoed en
nederigheid moeilijk een grens te trekken. Het leven is geen statisch gegeven.
Terwijl Voltaire een wereld voorbij was, is Rousseau een
wereld die ontstaat. Met hem begint een nieuwe tijd. Hij was de eerste die een
ego-document achterliet. Hij is scherp, cynisch maar laat zich niet
onderwerpen. Hij is een voorvechter voor vrijheid en maakt dat, al is dat vaak
op zijn impulsen, in zijn eigen leven waar.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten