Recensie: Op zee (2011), Toine Heijmans

Verontrustende gebeurtenissen voor de kust van Harlingen.

Het leven op zee is niet zonder gevaar. Dat was al zo in de tijd van Kniertje, maar dat komt ook tot uiting in de korte roman Op zee, waarin kantoorman Donald een sabbatical van drie maanden heeft genomen om even helemaal weg te zijn uit het verstikkende landleven. Hij heeft met zijn vrouw Hagar - een ongelukkig gekozen stammmoederlijke naam - afgesproken dat hun dochter Maria het laatste stuk mee terugvaart. Tot zijn verwondering ging Hagar meteen accoord. Ze brengt het zevenjarige meisje naar Schiphol, waar ze door een stewardess - zelf een moeder - wordt opgevangen en doorgegeven in de armen van haar vader, die haar op een luchthaven in Denemarken komt afhalen en met wie ze samen naar de haven gaat waar de boot ligt die hen in achtenveertig uur terug moet brengen naar Harlingen.

Tot zover het gegeven. Er ligt een addertje onder het gras want de man die dit allemaal beleefd is geen betrouwbare verteller. We vernemen later een heel andere versie van Hagar. Donald is een trotse, overspannen geest die alles perfect voor elkaar denkt te hebben. ’Thuis ben ik nooit goed geweest in vooruitdenken, hier doe ik niet anders. Mobiele telefoon in de oven. Logboek klaarleggen. Beslissen. Het is schaken op zee. En met Maria aan boord vaart er een groot offer mee.’

Het verhaal begint, als we al bijna aan het eind van de bootreis zijn. Het schip, Ismaël geheten, bevindt zich in de Hollandse wateren met zicht op de waddeneilanden, als Donald door een storm tot wachten gedwongen wordt. Volgens hem is er niets aan de hand. Hij kan na twee doorwaakte nachten gemakkelijk wachten op de glorieuze binnenkomst. Hij ziet nu al veerboten waarop de mensen naar hem zwaaien. Tot hij merkt dat zijn dochter verdwenen is. Daarvoor heeft de verteller in enige suggestieve zinnen al aangegeven dat de tocht niet geheel naar tevredenheid afloopt. ‘Misschien moet ik een washand over haar gezicht halen. Ze moet er uitzien alsof haar niks is overkomen.’

Na de constatering dat Maria niet meer in bed ligt, gaan we terug naar het begin van de reis die langs Groot Brittanië naar Thyboron in Denemarken voert. Het is jammer dat er zo’n stereotyp, ouderwets beeld van de ouders wordt geschetst, die het boek oubollig maakt. De moeder heeft van nature een beter contact met het kind, de vader is de toekijkende derde. 'Vaders moeten zich bewijzen. Die kopen een pluchen ijsbeer, en hopen dat het helpt.’

Donald heeft zijn eigen pedagogische opvattingen, zoals dat kinderen zich bewust dom houden, net als hijzelf doet op kantoor. Dat is de beste manier om te overleven. Hij wilde mogelijk, om de liefde van zijn dochter te verdienen, haar leren hoe het is om op zee te leven. ‘Vaders kunnen niet wachten tot hun kinderen groot genoeg zijn om er vaderdingen mee te doen.’

Ernstiger dan de geschetste rolopvatting, die nog een beeld van vroeger zou kunnen geven, is dat het heel erg lang duurt voor de dreiging wordt geactiveerd. De lezer wordt aan het lijntje gehouden. ‘Het is mijn eigen keuze geweest,’ zegt de vader in zijn ellende. Het wordt ongeloofwaardig dat hij gewond als hij is, meent Maria ergens op zee te zien, over boord gaat en ook weer terugkomt in de boot.   

De korte zinnen geven een gevoel van spanning, van urgentie. Het gevaar van de storm die altijd op de loer ligt, de dreiging van de natuur. Soms worden woorden herhaald. ’Ik schonk een plastic beker vol met appelsap en bekeek de kajuit. De kajuit was bekleed met hout dat altijd kraakte.’ Of: ‘Ik zoek het dek af. Het dek is donker.’ Op grond van dit soort taalgebruik meen ik te begrijpen dat dit boek bedoeld is voor jongvolwassenen met weinig leeservaring. De schrijver heeft zelfs een opstel van Sylke Heijmans in het boek opgenomen en refereert regelmatig aan De kleine kapitein van Paul Biegel.

Af en toe passeren er suggestieve zwart-wit tekeningen, van het soort zoals op de flap staat afgebeeld, die me op de gedachte brachten dat dit boek, dat weinig verhaal kent, net als Monkie, zonder tekst verteld zou kunnen worden. Een grafische novelle, geschikt voor de door mij ingeschatte doelgroep, al zit je dan nog wel met die onbetrouwbare Donald.

aangepast op 4 november 2011 om 13:41 uur.