Anna Enquist over De verdovers, Kwetterende Letteren, 19 november 2011

De kloof tussen de behandeling van fysieke pijn en geestelijk trauma.

In de goedgevulde binnentuin van boekhandel H. de Vries in Haarlem ondervraagt neerlandicus Wim Vogel Anna Enquist over haar nieuwe roman De verdovers, die mooie recensies krijgt en goed verkoopt.

Het is te merken dat het met plezier geschreven is, zegt Vogel.

Enquist vindt het leuk dat het eraan af te lezen is. Ze werkte er negen maanden aan, zeven dagen in de week vijfhonderd woorden, en was steeds zelf benieuwd hoe het verder ging.

Vogel zegt dat het boek een heldere structuur heeft met afwisselend de protagonisten Drik, een psycho-analyticus en zijn zus Suzan, een anesthesiologe. Veel vaart ook. In de herfst 2010 deed Enquist nog een stage in het ziekenhuis en nu ligt er al een omvangrijke roman.

Enquist antwoordt dat ze in oktober in het ziekenhuis al begon met schrijven, in een schrift van de Hema.

Vogel weet dat Simon Vestdijk ook in Hema schriften schreef. De thematiek wordt duidelijk in het nawoord dat Enquist voorleest. Het gaat over een stage op een afdeling van het VU - ziekenhuis ten einde daarover te schrijven. Bert Keizer ging haar voor. Enquist koos de afdeling anesthesiologie. Als psycho-analytica vindt ze het heilzaam te voelen wat er omgaat in haar patiënten, zodat de ziektesymptomen verdwijnen, een anesthesiologe daarentegen wil juist het omgekeerde. De tegenstelling boeide haar. De hoofdpersonen Suzan en Drik vertegenwoordigen allebei een richting. Beiden proberen ergens binnen te dringen. Suzan in de luchtwegen en de bloedvaten van de patiënten. Privé hebben ze veel met elkaar te maken, maar ook zakelijk raken ze verknoopt met een vreselijk einde tot gevolg.

Vogel vraagt naar het verschil tussen ziekenhuiswereld en spreekkamer.

Enquist antwoordt dat de televisieserie ER aardig klopt met de werkelijkheid, alleen hebben de medewerkers losse haren. In de therapieruimte is men alleen, in het ziekenhuis wordt er altijd meegekeken. Enquist was niet jaloers op het samenspel, ze was getuige van conflicten die zij niet heeft. Ze leest een fragment voor om een beeld te geven van de sfeer in het ziekenhuis. De medicus is als een keeper in een voetbalelftal: hij kijkt toe, maar opeens is er dreiging en dan moet hij er staan. Enquist heeft de stage als boeiend ervaren. Vantevoren bestudeerde ze handboeken over de technische materie en hield diepteinterviews met medewerkers. Ze was ’s ochtends om half acht bij de overdracht, liep een dag mee met een medewerker en deed ook dag- en nachtdiensten. Men vond het leuk haar vragen te beantwoorden. Ze viel niet op omdat iedereen hetzelfde blauwe pak draagt. Sommigen dachten dat ze van de inspectie was. Haar verslag werd gelezen door de belangrijkste mensen van de afdeling. Men was blij dat het belang van het vak beschreven werd.

Drik is erg onzeker, zegt Vogel. Hij noemt zijn vak een moeras van vaagheden.

Enquist antwoordt dat anesthesiologie heel exact is en bijvoorbeeld om bloeddrukwaarden gaat, terwijl een psycho-analyticus alleen algemene richtlijnen heeft. Drik heeft een half jaar niet gewerkt vanwege het overlijden van zijn vrouw en heeft nieuwe patiënten waardoor zijn habituele twijfel groter is. Haar personages zijn in disbalans. Drik communiceert niet, Suzan heeft een relatie met haar opleider en weinig introspectie. Suzan heeft een slechte relatie met haar dochter Roos, omdat ze getraumatiseerd is vanwege de opvoeding door een stramme tante. Ze heeft niet voor niets voor haar beroep gekozen. Ze hoeft maar kort contact te hebben met haar patiënten.

Vogel heeft geconstateerd dat de hoofdpersonen naar elkaar toe groeien. Drik wil problemen toegedekt laten, Suzan vraagt zich af of haar patiënten iets voelen. Ze doet onderzoek naar gewaarwordingen.

Enquist had een gesprek daarover met een hoogleraar die beaamde dat patiënten zich soms zaken van de operatie herinneren. Anesthesiologen scoren het hoogst op de zelfmoordlijst onder medici. Daarna komen de psycho-analytici, de huisartsen en de tandartsen. De fysieke verdovers weten precies wat ze moeten gebruiken en hebben toegang tot de middelen. Enquist hoorde over verslaving aan opiaten, maar altijd in de vorige werkkring.

Dokter Pulver zaait papavers, merkt Vogel op. Hij vraagt naar de verschrikking van kerst.

Die periode is stress verhogend zegt Enquist, omdat men vaak teruggaat naar het gezin van herkomst met alle woede en schuld van dien. Zoiets is te voorkomen door je de toestand voor te stellen en te bespreken. Ander gedrag vertonen kan ook heel verfrissend werken.

Vogel vraagt haar naar de uitspraak dat de fantasie erger is dan de werkelijkheid.

Enquist antwoordt dat je in de werkelijkheid weet waaraan je toe bent, maar dat je fantasie met je aan de loop kan gaan.

Het omslag met de zwaan vindt ze mooi. Ze wist altijd bij een roman welk plaatje erbij hoorde maar nu niet. De uitgeefster vond een foto op internet die dreigend was en sprekend. Ze gaat ook in op de indeling van haar boek als die van een sonate.

Vragen uit de zaal betreffen allereerst de structuur van het boek. Of Enquist met opzet voor een roman gekozen had en niet voor poëzie of een essay. Enquist was na Contrapunt (2008) weer toe aan een nieuwe roman, zegt ze. Daarmee bereikt ze meer lezers dan met een essay. Ze wilde er eerst een detective van maken, maar koos daar uiteindelijk niet voor.

Zijn karaktereigenschappen als dienstbaar en verlegen kenmerkend voor anesthesiologie? vraagt een ander. Enquist antwoordt dat het vak zich enorm ontwikkeld heeft. De oudere garde was dienstbaar aan de chirurg, nu werkt met in samenspraak met. De nieuwe lichting speelt óf graag de tweede viool óf wil zich als haantjes niet laten wegduwen. De hoge suïcide cijfers zouden op de karakterstructuur van toepassing kunnen zijn. Er werken relatief veel vrouwen op de afdeling omdat men zich tijdens een operatie kan laten vervangen.

Een vroegere werkneemster van het VU-ziekenhuis vond het mooi dat het boek de werkelijkheid toont zoals die is, het zegt zoals het is. Enquist zegt dat er altijd de verleiding is om er een eind aan te breien, om de afloop van de ziekte te vertellen maar dat wist ze niet. 

De VU heeft dit project bedacht, zegt Enquist, om zich te positioneren, de eigen identiteit te tonen, om te laten zien dat een ziekenhuis meer doet dan alleen technisch medisch ingrijpen. Van een christelijke identiteit heeft ze niets gemerkt.

Vogel vraagt haar wat ze heeft geleerd als psycho-analytica of als psychotherapeut.

Enquist merkte weer hoe mensen, net als musici, in beslag worden genomen door hun werk. Ook anesthesiologie leent zich voor intensieve beoefening. Daardoor is men minder bereikbaar voor therapie.

Vogel zegt dat haar stage een prachtige roman heeft opgeleverd.