Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



donderdag 26 mei 2016

Herta Müller, het alfabet van de angst (2015), documentaire van John Albert Jansen


Schrijfster, aangetast door de angst die de Roemeense dictatuur haar inboezemde, legt woorden naast elkaar

In de aankondiging van de documentaire Herta Müller, het alfabet van de angst wordt gezegd dat Müller (1953) indringende romans schreef gebaseerd op eigen ervaringen en dat ze inmiddels een vorm van collage gedichten maakt over haar leven in het Roemenië onder Ceausescu. Dit laatste is goed te zien aan de beelden die John Albert Jansen daarvan toont. Steeds weer haalt ze woorden uit een stapel en voegt die samen, hetgeen soms verrassende en onverwachte resultaten oplevert. Elk woord staat op zich zelf en heeft een eigen uitstraling, maar samen vormen ze toch vooral een alfabet van de angst die het leven van Müller heeft getekend en nog steeds tekent. Met veel interesse luistert ze naar de vertolking van een lied met de tekst ‘Ceausescu is niet dood, maar zit nog in ons allemaal’ , dat misschien wel haar eigen tekst is.

Aan het begin van de documentaire legt Müller het verschil tussen korte en lange angst uit. De korte is de natuurlijke angst, terwijl de lange door de staat wordt veroorzaakt en die haar bijna brak. De laatste is zowel plomp als fijn, zichtbaar maar tegelijk nauwelijks merkbaar. Vervolgens zien we beelden van de uitreiking van de Nobelprijs voor Literatuur aan Müller in 2009. Ze zegt in haar dankwoord dat het bizar is dat een boerenkind nu in Stockholm achter het spreekgestoelte staat en ze voelt zich naast zichzelf staan. Daarna trok ze zich uit het openbare leven terug, al gaf ze Jansen nog wel de kans om een mooi portret van haar te maken.

Jansen zocht haar op in Berlijn waar ze vanaf de jaren tachtig woont, na doodsbedreigingen door de Securitate, maar gaat ook terug naar haar geboortedorp Nitchidorf aan de westkant van Roemenië. Weggaan uit het dorp duidde op ongeluk. Haar moeder werd in januari 1945 gedeporteerd naar Rusland en werkte vijf jaar in een kamp in de Donbass, onzeker wanneer en of ze nog vrij kwam. Een oude man die bevriend was met haar vader zegt dat Herta een slimme meid was met een grootvader die koopman was en een vader die chauffeerde. Op haar 34 ste nam Müller de wijk naar Duitsland. Ze beschouwde het als een godsgeschenk dat ze weg kon uit het naargeestige Roemenië, waar Ceausescu in zijn nadagen als dictator de macht nog stevig in de hand had. Aan zijn redevoeringen leek geen einde te komen. Hoewel hij geen charisma had, hield het systeem van angst hem op de troon. Het brengt Müller op een vergelijking met een koning, toch een heel ander slag mens dan een dictator. In het begin van haar carrière als leerkracht moest ze uitkijken om, bij gebrek aan toiletpapier, een leerling niet een krant met de afbeelding van de dictator mee te geven naar de wc.

Zoals ze in haar dankwoord voor de Nobelprijs zegt, is taal niet mooi. Schrijven bevrijdt haar niet van haar kwellingen, maar toch moet ze het doen om haar rust te bewaren. Thuis was ze enig kind dat meehielp, hard werkte, zich in de steek gelaten voelde, zich niet op de juiste plek voelde tussen de maisvelden. Ze hield wel van de planten en fantaseerde levens voor hen. Ze werd geslagen door haar vader die tijdens de oorlog aan de Duitse kant vocht en na de oorlog aan de alcohol raakte. In het dorp werd men met de nek aangekeken. Pas later besefte Müller hoe de zaak in elkaar zat en ging ze erover schrijven, onder andere de korte roman De mens is een grote fazant uit 1986. Dat maakte dat men haar in Roemenië als een nestvervuiler zag.

Een man legt uit hoe de verhoudingen in de streek Banaat historisch gezien waren. Sinds de achttiende eeuw had het een Duitse moeder en een Oostenrijkse vader, maar na de instorting van de laatste kreeg het Roemenië als stiefvader. Nadat die stiefvader ingelijfd werd door het communisme, was het gedaan met de vrijheid. Alle Duitse inwoners moesten zich registreren, arrestaties en deportaties waren aan de orde van de dag. Müller legt uit dat er een groot verschil was tussen het gedrag in huis en in het openbaar. Dat werkte schizofrenie in de hand. De noodzaak om te liegen of zwijgen kweekte angst.

Müller zegt in haar dankwoord voor de Nobelprijs mooie woorden over de taal, die door machthebbers vernietigd wordt. Zelf is ze er trots op dat ze niet ingestort is zoals het regime gewild zou hebben. De band met collega’s hield haar op de been, maar Jansen moet niet te dichtbij komen, want ze is nog steeds kwetsbaar.

Hier de site van de VPRO met daarop de documentaire en enige achtergrondinformatie, hier mijn bespreking van De mens is een grote fazant (2010), hier een link naar een video van de toespraak onder de titel Jedes Wort weiss etwas vom Teufelkreis die Müller hield na ontvangst van de Nobelprijs. Hier mijn bespreking van de documentaire van Jansen over Symborska, hier die over Adonis.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten