Beelden uit de tijd van ons veranderlijk en
doordringbaar wezen
In Cave of forgotten
dreams licht filmmaker Werner Herzog een tipje van de sluier op over de
prehistorische rotstekeningen, die in 1994 in een grot langs de Ardèche
gevonden zijn en die naar de ontdekker Chauvet genoemd is. Deze tekeningen
worden als de oudste tekeningen van de mensheid beschouwd en werden zo’n 35000
jaar geleden gemaakt. Herzog mocht ze met een klein team filmen, eerst tijdens
het onderzoek door wetenschappers, later nog eens in alle rust. Daarna ging de
stalen deur weer op slot. Men wil vermijden dat, net als in de grotten van
Lascaux, straks schimmels tegen de wanden hangen. Er is sprake van dat men een
replica van de grot wil maken voor toeristen. Op de site van Caverne du Pont
d’Arc lijkt die inmiddels gerealiseerd.
Aan de hand van een rustige cameravoering, die, zoals we van
hem gewend zijn, grote aandacht opwekt, vertelt Herzog met een wat lijzige stem
die goed bij zijn beelden past, over de vondst van de grot door Chauvet die
zich door een spleet moest wurmen om tot de nieuw ogende tekeningen, veelal van
dieren als paarden, holenberen, holenleeuwen, bizons, maar ook van insecten, in
het donkere deel aan het eind van de vierhonderd meter lange grot, te komen. De
achtergrond van de rotsen geven een eigen dynamiek aan de tekeningen die soms
ook zelf de nodige beweging laten zien. Elders in de grot stuitte hij op
skeletten van dieren zoals de holenbeer die inmiddels uitgestorven is. Mensen
woonden niet in de grot, maar gebruikte die schijnbaar alleen voor ceremonieën.
De toortsen die de schilderijen verrichten, moesten een fraaie schaduwwerking
te zien geven. De tekeningen geven aan dat de mens ontstaat. Hij past zich aan
aan zijn omgeving en doet een poging tot communicatie.
Herzog begint met een langzame beelden over een wijngaard
naar de plaats bij de rivier waar zich de grot bevindt. De wetenschappers
hoeven niet meer door de spleet want inmiddels is er een andere ingang gemaakt
en een looppad door de grot, die in de loop van de tijd vol geraakt is met
stalagmieten. Men spreekt van een bevroren beeld uit het verleden, een
tijdscapsule door de afsluiting, inmiddels met een stalen deur. Bij de ingang
die vroeger open geweest moet zijn, maar later door een rotsblok versperd is,
is een tekening te zien met handdrukken van een schilder, die gemakkelijk te
herkennen is aan zijn kromme pink. Deze afdrukken komen verderop in de grot
weer terug. De onderzoeksleider vraagt de groep om stilte om de eigen
hartenklop in deze speciale omgeving te kunnen horen. In het sportcomplex waar de
wetenschappers ondergebracht zijn, hoort Herzog over drie perioden waarin de
tekeningen zijn ontstaan. Eerst waren er alleen krassen van beren, daarna
tekeningen met een stok aangebracht en tenslotte figuren tegen een
schoongemaakte achtergrond. Tussen die perioden lagen duizenden jaren.
Natuurlijk gaat de interesse van Herzog uit naar het verhaal
achter de tekeningen. De grot ligt in de nabijheid van Pont d’ Arc dat niet
alleen een oriëntatiepunt vormt, maar ook een baken van verbeelding. Europa was
in die tijd bedekt met gletsjers. De mens werd omringd door een rijke fauna.
Naast Neanderthalers moesten er ook meer spiritueel gerichte menssoorten gewoond
hebben. Herzog spreekt met een archeoloog die vroeger jongleur in een circus
was en die hem vertelt dat hij droomde na het zien van de afbeeldingen van de leeuwen
in de grot. Strijd en hofmakerij onder de dieren vormden een belangrijk
onderwerp in de tekeningen. Achterin is het onderlichaam van een vrouw te zien,
die, zoals Herzog met een spiegel aan een stok ontdekt, omhelst wordt door een
bizon. Net als Picasso later zou doen, beeldde men de vrouw uit met een
dierenkop of een man met een leeuwenkop. Vruchtbaarheid was een belangrijk
thema zoals ook opgravingen uit andere grotten, onder andere in Die Hohe Fels
in Zuid-Duitsland laten zien. In die tijd waren er mogelijkheden van het ene
gebied te reizen. Het was wel erg koud en daarom droeg met pelzen. Met jaagde
met speren met speerpunten gemaakt van tanden en met een speerwerper. Er werd
ook een fluit gevonden waarmee in of op een toonsysteem gespeeld werd dat wij
nog steeds kennen. Een onderzoeker vertelt dat in die tijd ideeën leefde over
veranderlijkheid en doordringbaarheid. Het eerste gaat erover dat de identiteit
van mens of dier niet vastlag, maar inwisselbaar was, het tweede dat er geen
duidelijke grenzen waren tussen de soorten. De circusman zegt dat men zijn oor
te luisteren moet leggen bij andere grotbewoners zoals de Aboriginals om de
betekenis van de tekeningen te kunnen doorgronden. Dan begrijpt men dat men
niet werkte vanuit het individu maar vanuit de geest.
Herzog eindigt met beelden van een nabijgelegen tropisch
park, waarin krokodillen zwemmen in het koelwater van een kerncentrale. Het
brengt hem niet op een protest tegen de manier waarop we onze energiebehoefte
veilig stellen, maar op een vergelijking van de albino krokodillen met de mens
die terugkijkt in zijn verleden, al kon ik dat niet helemaal vatten. Misschien
was de vergelijking wat ver gezocht, de documentaire met fraaie beelden is er
niet minder door.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten