Nelleke Noordervliet, VPRO-Zomergasten, 4 augustus 2013

Verlegen meisje dat zich wil laten gelden

Nelleke Noordervliet (Rotterdam, 1945) opent de zomeravond met een voorafgaand filmpje waarin ze zegt dat ze van televisieprogramma’s houdt die vragen oproepen, maar ongetwijfeld bedoelde ze dat niet over deze avondvullende voorstelling, waarin ze zich verder op erudiete en persoonlijke wijze liet leren kennen.

Ze trapt af met een nogal flauw filmpje uit het satirische programma Hadimassa (1971). Het was voor haar en haar toekomstige man Peter een mooi voorbeeld van hetgeen mogelijk was in hun relatie. Daarmee zegt ze al meteen hoe belangrijk veiligheid voor haar is. Na een fragment over de wederopbouw van Rotterdam legt ze dat uit. Ze was heel verlegen, durfde niet samen met andere kinderen te spelen, had het idee dat het vriendinnetje dat met haar naar school liep een gunst aan haar verleende en dat ze zelf een bedelares om aandacht was.

De enige juiste vraag van Wilfried de Jong daarop kon alleen maar zijn hoe dat zo kwam. Noordervliet legt uit dat ze zo geaard is, dat haar lieve vader, een automonteur, die veel met zijn twee dochters optrok, ook zo behept was, anders dan haar moeder die haar mannetje wel stond. Nelleke zat vaak op het stoepje van de deur, bang om naar binnen te gaan en door haar moeder weer naar buiten gestuurd te worden.

Later op het Rooms Katholiek meisjeslyceum onderscheidde ze zich met haar studietalent, maar te midden van kinderen van rijke ouders voelde ze zich ook daar een buitenbeentje. Ze raakte zich bewust van haar eigen milieu. Vandaar ongetwijfeld haar behoefte om aan de zijlijn te gaan staan en te observeren.

Het siert haar dat ze nooit met haar eigen milieu gebroken heeft, maar dat zou net zo goed weer vanuit de behoefte aan veiligheid kunnen zijn, al wil ze zelf niet te diep ingaan op psychologische verklaringen. Ook niet als ze vertelt dat ze zeer getroffen werd en wordt door een clip van Jessye Norman waarin zij het lot van Dido bezingt die wil dat men haar bij haar dood herinnert, maar niet haar wrede lot. Haar vroegere eenzaamheid kan voor haar emotie voldoende aanleiding vormen.

Begin jaren negentig werd Noordervliet geraakt door een optreden van het Théâtre du Soleil die in Les Atrides, anders dan de gebruikelijke bloedeloze wijze, Griekse tragedies op zeer directe wijze speelde. Ook toen kwam de emotie hard bij haar binnen, zoals over Iphigenia die geofferd werd om een gunstige wind op te wekken. Voor Noordervliet zeiden de drama’s veel over het tragische lot van de mens in de huidige tijd. Hoe te leven? Welke wetten te gehoorzamen? Hoewel De Jong belooft daar nog op terug te komen, komt het zover niet meer.

Het zijn verder nogal belegen fragmenten, die velen zullen hebben doen afhaken. Bijvoorbeeld over de Bhagwan en de Flower Power beweging, waarbij Noordervliet haar scepsis over revoluties toont, omdat die door een of andere innerlijke dynamiek omslaan in het tegendeel. Ze ziet in de huidige Arabische lente een bewijs voor haar stelling. Haar verlangen om daar te zijn waar de geschiedenis gemaakt wordt, aangemoedigd door De Jong, doet wat obligaat aan. Maar wellicht is dat te verstaan als een tegenbeweging tegen het verlegen meisje in haar dat ze nog steeds is. Dezelfde beweging leidt tot geldingsdrang, met haar boeken als product en daarmee gepaard gaande schaamte.

Noordervliet ziet Hannah Arendt als een voorbeeld van een onafhankelijke vrouw, die haar eigen richting ging. Ze vindt niet dat vrouwen zich dienen te onthouden van topposities in de maatschappij om hun vrouwelijkheid niet te verliezen. Die uitspraak dateert van voor de tweede feministische golf. Wel vindt ze reinheid en regelmaat in de opvoeding belangrijk. Ze komt echter niet zo ver dat ze de maatschappelijke voorwaarden daarvoor voorantwoordelijk stelt.

De wetten waaronder we gebukt gaan, daarover zou het moeten gaan. Daarmee werd de uitzending opnieuw een gemiste kans van De Jong.