Dichter naar de werkelijkheid
De documentaire begint in de studeerkamer in de achtertuin,
waarin vroeger drie honderd kippen zaten. Door het raam keek je uit op de
weilanden. De wijdsheid inspireerde Kopland, die helder uit zijn ogen kijkt, tot het schrijven van gedichten.
Rutger Hendrik van den Hoofdakker werd geboren in 1934 in
Goor. Hij groeide op in een calvinistisch milieu. Zijn moeder was een baasje,
zegt hij. Ze mocht zelf niet studeren, dus haar kinderen moesten het ver
brengen. Ze stond erop dat ze baden voor het naar bed gaan. Depressieve mensen
voelen zich door God verlaten, zegt Kopland. Zijn vader was een vooraanstaand
verzetsman geweest, zonder dat de kinderen daarvan wisten. Hij werd met een
zwaar geweten opgezadeld en spreekt zich op een podium uit tegen het
uitzettingsbeleid van de regering. Als 16-jarige ging hij geneeskunde studeren,
al wist hij niet waarom. Pas toen het over de mens zelf ging, kreeg hij interesse.
Hij ging daarom door met psychiatrie. Shocktherapie vond hij nooit een
probleem. Hij merkte dat patiënten daar baat bij hadden.
Depressieven hebben een gesloten toekomst, zitten vast in
het verleden.
Kopland schildert letters. Later zien we Dit zegt de muur
terug tijdens de onthulling in de psychiatrische inrichting Portugaal. Het doek
is toegesneden op de situatie en de ruimte, hoort Kopland als reactie. Men
voelt zich wellicht opgetild, gezien. zegt hij. Hij houdt zelf het meeste van
de laatste regel ergens tussen de mensen. Die doet hem het meest.
De directeur van het Letterkundig museum in Den Haag loopt
naar de wand met Komrij, Kopland en Kouwenaar. Omdat Kopland vreesde in het
niet te vallen bij Komrij schonk hij het museum een levensgroot zelfportret. Er
staat ook een enorm archief van hem in ordners tot zijn laatste gedichten in
2005. Met weemoed nam Kopland er afscheid van. Een map bevat jeugdgedichten
onder het pseudoniem Max Kwabe. Kopland bewaarde proefversies, bijvoorbeeld van
Jonge sla dat eerder meer groenten bevatte. Kopland is zelf behoorlijk
klaar met Jonge sla.
Zijn gedichten gaan over zijn gevoelens en verlangens, nooit
over zaken dat hem boos maken. Daar kan hij geen woorden voor vinden.
Hij leest voor aan
de Drentse Aa. Hij noemt het een landschap zoals het moet zijn. Hij heeft van
de P.C. Hooft prijs een huis gekocht in de Cevennen. Landschappen vertellen
iets essentieels. Hij wil dat in taal vatten, zodat een ander zijn ervaring kan
delen.
Hij verzamelt curieuze ansichtkaarten en bedenkt daar zelf
verhaaltjes bij. Hij hield ook graag voordrachten die nergens over gingen.
Lachen is een diepgewortelde gevoelsuiting. Hij maakte filmpjes van een man die
over het spoor weg loopt of uit een tunnel te voorschijn komt. In plaats van
oervervelend waren die juist fascinerend om te zien.
Tijdens een lezing voor psychiaters op Schiermonnikoog leest
hij een gedicht voor over een therapiegesprek met een vrouw. De vraag met wie
we spreken geldt ook
voor dichters. Een dichter geeft een visie die herkend
wordt. Dat ligt dicht bij de therapeutische ontdekking. Een dichter moet kijken
naar wat is.
Samen met zijn vrouw staat hij voor een winterlandschap van
Breugel, dat in de verte verdwijnt. Breugel wilde laten zien hoe de wereld was,
zegt Kopland, en die niet mooier maken. Ook poëzie is het beschrijven van de
werkelijkheid.
Voor een voordracht laat hij altijd de stilte op zich
inwerken. Voor de twaalfde keer doet hij mee aan de Nacht van de poëzie. Hij is
daarmee recordhouder. Hij leest onder andere het gedicht Een koraal waarin
hij de Leichtigkeit van Bach beschrijft.
In december 2005 reed hij op weg naar het bloedprikken tegen
een boom. Na twee weken werd hij weer wakker. Het was een duizelingwekkende
gedachte dat hij er ook niet meer geweest had kunnen zijn. Hij weet niets meer
van de tijd dat hij thuis verpleegd werd. Omdat hij onhandelbaar was, werd hij
opgenomen in het psychiatrisch ziekenhuis waar hij eerder de directeur van
geweest was. Hij vond het vreselijk dat hij er niet uit kon.
Hij vertelt over het lage avondlicht op het gras en stelt
zich zo het einde voor. ‘Ik hoop dat dit het is, maar ik ben bang dat het
anders zal zijn. Wat geeft het. Dit was het.’
Dat hij - net als Komrij - moge rusten in vrede.
Hier
een aantal gedichten, onder andere Een koraal
Geen opmerkingen:
Een reactie posten