Het Filosofisch Kwintet (5, slot) over het onderwijs

Clairy Polak vraagt de gasten naar hun ervaring met het onderwijs. Financieel geograaf Ewald Engelen begon met onderzoek maar kreeg een onderwijstaak, voelde zich in het diepe gegooid maar kwam boven en voelde zich er goed bij. Datzelfde gold voor de Vlaamse filosofe Ingrid Robeyns, al deed die wel een didactische opleiding. Sociaal geografe Cordula Rooijendijk (zie foto) staat voor de klas. Later in de uitzending zegt ze hoe vreemd buitenstaanders daarop reageren terwijl het toch een zeer belangrijke taak is om leergierige kinderen een basis mee te geven waarmee ze het vervolgonderwijs kunnen instappen.

De vraagstelling luidt of de moderne verzorgingsstaat wel behoefte heeft aan verheffing in het onderwijs. Een moeilijke vraagstelling, want de verzorgingsstaat, zoals we in voorgaande afleveringen gezien hebben, is geen neutraal begrip. Misschien wilde men provoceren met een recept uit de keuken van de neoliberale ideologie: iedereen is vrij en kan doen wat hij of zij wil.

Ad Verbrugge schetst de samenhang tussen verzorgingsstaat en onderwijs. Een kolfje naar zijn hand, want zijn vereniging pleit voor beter onderwijs. Hij wijst op laaggeletterdheid in de onderste regionen van het VMBO.  

Is verheffing nodig? vraagt de altijd wat schalkse Polak.

Engelen vindt het een typisch Nederlands begrip, Robeyns legt een verband met kansengelijkheid die er op jonge leeftijd of voor het vervolg van het speciaal onderwijs niet is, Cordula, die ik bij haar voornaam noem omdat die korter dan haar achternaam, vindt dat leerkrachten er veel taken bij hebben gekregen, zodat de schooldag te kort is om de basisvaardigheden goed aan te leren.

Verbrugge ziet in de ontwikkeling van het begrip verheffing een verschuiving van de sociaal-democratische burgerideaal, uitgedragen door Theo Thijssen, naar een kritisch individu in de jaren zestig. Engelen spreekt van een culturele naast een economische component. De Cito-toets drukt de school in een houdgreep, terwijl de samenleving om culturele bemoeienis vraagt. Verbrugge stelt dat de cultuuroverdracht samen met basisvaardigheden eerder langs verzuilde lijnen werd doorgegeven, maar dat de taak later door de staat werd overgenomen.

Engelen zegt dat de verzorgingsstaat gedomineerd werd door de sociale zekerheid en dat recentelijk pas het onderwijs erbij werd getrokken. De kenniseconomische doelstelling staat centraal. Economisering krijgt meer gewicht dan individualisering. Beheersing is sterker dan bevrijding, zegt Robeyns die Chomsky met zijn kritiek op de neo-liberale ideologie in dit verband noemt. Engelen zegt dat de economisering slecht is toegesneden op de maatschappij van morgen. Individuen krijgen te weinig ruimte om hun eigen vaardigheden te ontwikkelen.

De discussie gaat erover hoeveel verplichte stof men een individu moet aanbieden. Burgerschap is belangrijk, maar Engelen is ertegen dat VMBO-ers nog twee jaar MBO door de strot geduwd krijgen. Cordula vindt dat de lesdag verlengd moet worden. Robeyns ziet daar wel wat in om moeders de kans te geven langer door te werken. Engelen vindt het leerlingvolgsysteem belangrijk als diagnostisch instrument, maar wijst op het gevaar om het als selectie-instrument te gebruiken.

Polak vraagt of de staat zit te wachten op kritische burgers. Verbrugge denkt dat er verwarring heerst over de koers van het onderwijs. Er is geen eenduidige visie. Kan dat nog wel? vraagt Polak. Cordula vindt het noodzakelijk dat kinderen met elkaar om kunnen gaan. Engelen noemt de reproductiefunctie van het onderwijs. De staat moet waken sociaal-culturele verschillen in de vorm van zelfstandige gymnasia bijvoorbeeld.  

Interessant is de vraag die Cordula opwerpt waarom het onderwijs opvoeding er eigenlijk bij krijgt als taak. Engelen stelt dat de omgangsvormen van de middenklasse aan importantie hebben ingeboet. Verbrugge noemt daarnaast het morele appèl vanuit de zuilen dat verdwenen is. Het paternalisme is omvergeworpen maar wel van belang voor de socialisering. Robeyns stelt zich voor dat er adviesbureaus voor ouders komen, zolang een opvoedbewijs nog niet bestaat.

Engelen noemt het Nederlandse onderwijs de dood in de pot en kijkt liever naar Finland waar de competentie veel hoger ligt bij leerkrachten en leerlingen. De leerplichtige leeftijd moet daartoe omlaag, de scholen moeten langer open zijn en een breder aanbod bieden, de selectie moet later plaatsvinden en er moeten eisen gesteld worden aan studenten. Verbrugge bepleit een terugkeer van de ambachtsschool. Polak sluit af. Ze zegt nog even gauw dat we de erfenis aan het verkwanselen zijn, hoewel dat volgens mij niet de essentie van het gesprek was. Ze roept kijkers op ideeën in te zenden voor het onderwerp van het volgend jaar.   

Hier een pleidooi van Ad Verbrugge voor beter onderwijs op YouTube, hier de discussie over het programma op Facebook.