Micha Wertheim, VPRO-Zomergasten, 29 juli 2012

Micha Wertheim tegen stereotypen

Volgens de gefilmde aankondiging van de gast, die nieuw is dit seizoen, is Micha Wertheim een duizendpoot. Hij begon als goochelaar, was radiomaker, kinderboekschrijver, maar natuurlijk is hij op de eerste plaats cabaretier. Jan Leyers vraagt hem wat hij zou antwoorden als een buurman in het vliegtuig hem zou vragen naar zijn beroep. Wertheim zou zeggen dat hij bij de post werkte om van moeilijke vragen af te zijn. Het is alsof dit antwoord hem drie uur lang in de houdgreep houdt. Als Leyers hem na afloop vraagt hoe hij het vond, stoort Wertheim zich nog aan zijn gehakkel aan het begin.

Een gesprek werd het nooit. Dat is ook moeilijk met iemand die niet weet wie hij is en steeds probeert iets anders te zijn. Al is het wel te prijzen en getuigt het van durf. Met grote ogen kijkt Wertheim naar Leyers of achterom naar de camera. Hij knikt vaak ten teken dat hij uitgepraat is en wil naarmate de tijd vordert zelf de regie op zich nemen. Eigenlijk zou hij dit programma zelf kunnen presenteren. Een interviewer heeft Wertheim niet nodig. Zo blijkt het format van Zomergasten toch steeds anders uit te werken.

Wertheim koos een aantal vrij onbekende fragmenten waarin kijken centraal staat. In een animatiefilm van Chris Ware gaat het erover hoe de camera ons gedrag bepaalt. Later toont hij een fragment van Lebanon (2009) van Samuel Moaz waarin we de oorlog door een kokertje zien. Televisie geeft een verwrongen beeld van de werkelijkheid, zegt Wertheim. Hij is ook zelfbewuster als er een camera op hem gericht staat en wordt liever grappig gevonden dan slim. Hij refereert later aan De Wereld Draait Door dat pervers is omdat het de kijker een handzame wereld voorspiegelt met net zo handzame problemen. Hij ziet liever een kookprogramma als van Delia Smith waar hij iets van kan leren.

Wertheim heeft net als Wim T. Schippers of Armando Iannucci een hekel aan voorgeprogrammeerde verwachtingen. Als cabaretier breekt hij die het liefst meteen af en is dan vrij te zijn mensen aan het lachten te maken. Nodig is dat niet echt. Men kan ook geboeid zijn door het verhaal dat hij vertelt. Hij houdt niet van een boodschap. Kunst moet niet opdringen. Hij houdt van de verhalen van Etgar Keret en toont een fragment van de absurde film What about me? waarin onze omgang met regels aan de kaak gesteld wordt.

Over zijn jeugd horen we weinig. Wel dat Wertheim dacht dat in hun gezin, het enige joodse in een dorp, alles wat afweek een joods gebruik was. Jus d’orange noemden zij sinaasappelsap. In Israël kwam hij erachter dat sinaasappelsap een gewone frisdrank was.

Het boeiendst zijn de comedians die hij toont, zoals Doug Stanhope die een tirade houdt tegen de joden. Die is grappig, zegt Wertheim, omdat het ongemakkelijk is. De scheidslijn tussen komedie en ernst is volgens Wertheim dun. Aan de hand van een fragment van de 80-jarige Joan Rivers laat hij zien dat het mis kan gaan, zoals hem in Roermond eens geberurde. Penn en Teller zijn goochelaars met een hoge amusementswaarde, omdat ze hun trucs uitleggen. Wertheim verfoeit de avantgarde die steeds iets nieuws moet brengen, maar vindt de vernieuwende technologie in I love Alaska van Lernert Engelberts en Sander Plug boeiend en aangrijpend. Fantastisch is een optreden van Sarah Silverman in Jesus is magic (2005). Wertheim noemt haar grof en gevoelig en neemt haar graag als voorbeeld. De kracht van deze mooie vrouw is dat ze niet ontkent wie zij is. Het gaat erom de eigen stem te vinden. Ondanks dat gehakkel heeft de bijna veertigjarige Wertheim die toch wel gevonden. 

Hier het tweede scherm voor meer informatie over de getoonde fragmenten, hier de site van Wertheim voor aanvullende informatie over zijn keuzes.