Higgs - naar het hart van de verbeelding (2012), documentaire van Hannie en Jan van den Berg

Op zoek naar een ontbrekend deeltje

Tijdens deze vier jaar durende filmische ontdekkingsreis naar het Higgs deeltje, enigszins dramatisch het hart van de verbeelding genoemd, interviewen Hannie en Jan van den Berg de Schotse natuurkundige Peter Higgs. Het is alweer achtenveertig jaar geleden dat hij in 1964 het deeltje ontdekte. Het was bij hem sprake van een groeiend besef, zegt hij zelf.

Hij was in die tijd net één jaar getrouwd en bezig met gezinsplanning. Hij ging met zijn vrouw een weekend naar de bergen aan de westkust van Schotland, waar het droog moest zijn, maar vanwege de regen keerden ze eerder terug. Higgs was blij dat hij verder kon gang met zijn theorie. Zijn vrouw had geen idee dat haar man met baanbrekend werk bezig was. Het werd een keerpunt in zijn leven. Hij vindt niet dat het onderkennen van onderliggende structuren zijn fascinatie voor de omringende werkelijkheid heeft verminderd. Waarom zou hij ook?

Wordt zijn theorie bevestigd?

Stan Bentvelsen (zie foto) is de projectleider van de Nederlandse onderzoeksgroep in Cern, op de grens tussen Zwitserland en Frankrijk, waar men sinds 1984 in het grootste laboratorium van de

wereld een deeltjesversneller heeft neergezet in een buis met een omtrek van zevenentwintig kilometer. Hij loopt de hele dag rond met een grote lach op zijn gezicht. De jonge onderzoeker in optima forma. Fraai in beeld gebracht wordt een fietstocht door de gang die al eerder op Journaal-beelden te zien was en die lijkt op de tunnelbuis van de nieuwe Noord-Zuidlijn in Amsterdam. De documentairemakers leveren fraaie beelden van onderdelen van de versneller. Grappig als er een onderdeel langs een kantoorraam op de eerste etage rijdt. De medewerkers kijken verbaasd op van hun computerschermen. Het lijkt eerder op een kunst- dan een wetenschapsproject.

Onderzoekers uit allerlei werelddelen werken mee aan het project. Het zoemt in verschillende talen. Ze doen in de aanloop naar de test allerlei simulaties, zegt Stan. Hij gaat op 30 juni 2012 naar Peter Higgs in Sicilië om hem uit te nodigen voor de feestelijke bekendmaking van de resultaten in Cern op woensdag 3 juli 2012. Op zijn laptop laat hij hem zien dat ze het Higgs deeltje gevonden hebben.

Natuurlijk proberen verschillende natuurkundigen uit te leggen waar er precies naar gezocht werd. Op schoolborden en met viltstiften worden allerlei formules geschreven. Het gaat om een vacuüm ruimte die nooit geheel leeg is maar waarin deeltjes bevinden met massa.

Newton noch Einstein gaven antwoord op de vraag wat massa precies is. Dit onderzoek wil daar achter komen. Het gaat over de oorsprong van massa. Het Higgs deeltje vertegenwoordigt massa die ervoor zorgt dat niet alle deeltjes gelijk in gewicht zijn.

Niet alles in het project gaat vlekkeloos. Er zijn gaslekken geconstateerd. Stan overlegt en gaat uit op onderzoek. Er is een defecte soldeersluiting geconstateerd die voor ravage zorgt en die het project een jaar lang stillegt, maar men wanhoopt niet. De vastberadenheid wordt alleen maar groter. Stan spreekt van een grote drijfveer om iets nieuws te leren. Iemand anders zegt dat het gaat om het bevredigen van de menselijke behoefte aan nieuwsgierigheid.

The God particle, zoals het deeltje ook genoemd wordt, vindt men maar een vreemde benaming. Waarom niet gewoon Higgsdeeltje?

In april 2011 is het zover. Men komt samen in de controlekamer, die net als de vluchtleidingsruimte oogt van verschillende maan- en ruimtevluchten. Dit keer is er geen raket de ruimte in geschoten, maar wordt snelheid van twee kanten in horizontale richting opgewekt. De ATLAS detector heeft zijn werk verricht. Er zijn botsingen geweest die met computers geanalyseerd worden. In december wordt de basis gelegd voor verdere conclusies. Daarna is het tijd om de gegevens uit te werken. Stan vraagt een medewerkster welke grafiek ze op haar T-shirt zou willen. Op 3 juli j.l. zit Peter Higgs in de zaal en hoort dat zijn theorie bevestigd is. Een nieuw hoofdstuk in de natuurkunde is begonnen.