Recensie: Het portret van Dorian Gray (1891), Oscar Wilde

Zingenot het leidende principe in het leven?

Het is zeker geen straf de inmiddels meer dan een eeuw oude roman Het portret van Dorian Gray te lezen. De thematiek, over de vraag of de mens zijn zinnen achterna moet gaan of zich juist moet laten leiden door zijn verstand, is verrassend actueel. Wat dat betreft verandert er misschien niet eens zoveel in de tijd. Het boek is een zintuiglijk genot om te lezen en de vertaling van dichter en schrijver Anneke Brassinga mag er zijn.

Het portret van Dorian Gray gaat over een knappe jongeman met dezelfde naam uit Londen, die zich laat portretteren door een verdienstelijk schilder, Basil Hallward geheten. De komst van de subversieve dandy Henry Wotton in het atelier leidt bij Dorian tot een sterk besef van het heden. Henry vertelt hem dat de mens een plicht heeft ten aanzien van zichzelf om van het leven te genieten, zeker als men nog in de glans van de jeugd verkeert zoals Dorian. De jongeman schrikt ervan dat het schilderij zijn knappe beeltenis zal behouden en dat hij die zal verliezen. Hij wil zijn ziel ervoor geven om te zorgen dat het omgekeerd is.

Nadat Dorian verliefd is geworden op de eenvoudige actrice Sybil Vane wil hij dat ook Henry en Basil met haar acteerprestaties kennismaken. Helaas acteert ze die avond slecht omdat haar liefde voor Dorian haar in de weg zit. Dorian maakt het vervolgens uit en ziet zijn wreedheid weerspiegeld in het schilderij dat inmiddels op zijn kamer staat. Als hij het goed wil maken, hoort hij dat Sybil zich inmiddels van kant heeft gemaakt.

Lord Henry Wotton verkondigt de meest uitdagende uitspraken over de liefde en de minderwaardige aard van de vrouw. Ze is een slaaf die het beste gedijt bij een meester. Henry hecht dan ook weinig waarde aan de dood van Sybil en raadt Dorian aan om te blijven genieten van het leven. Na de ene liefde volgt weer een ander, iets dat door Basil niet wordt begrepen. Omdat zijn zonden op het schilderij zichtbaar worden, laat Dorian het opbergen op een zolderkamer, waar niemand het zal kunnen zien, maar hij verkeert voortdurend in angst dat zijn werkelijke gelaat toch ontdekt zal worden.

Vervolgens komt hij, anders dan Henry zelf die zijn subversieve ideeën niet praktiseert, op het verkeerde pad terecht. Dat wordt in een wat beschouwelijk hoofdstuk over zingenot in het verleden gedetailleerd beschreven, al valt het wat uit de toon bij de andere hoofdstukken die veel juist dynamiek kennen. Als Dorian Basil toch een blik op het schilderij laat werpen, is deze zo ontzet dat Dorian hem in paniek doodsteekt en het lijk door een scheikundige laat wegwerken.

Uiteindelijk overheerst het verstand bij Dorian en twijfelt hij eraan of de uitspraak van Henry dat men de ziel moet genezen met de zinnen wel serieus moet nemen. Hij is veel meer dan Henry overtuigd van de noodzaak van een moraal, maar helaas wordt hem geen tijd meer gegund om nog een andere afslag te nemen. Henry wil hem behoeden voor een al te burgerlijk bestaan:

‘Ik vraag me af hoe de rest van je leven zal zijn. Bederf het niet door als een berouwvol zondaar te gaan leven. Zoals je nu bent, ben je een perfecte persoonlijkheid. Beroof jezelf niet van kwaliteiten. Je bent nu af.’

Als argument geeft hij aan dat het leven zich niet naar de wil laat knevelen: ‘Je kunt je inbeelden veilig te zijn, sterk te zijn. Maar een toevallig veranderende kleurennuance van een kamer, van een ochtendhemel, een bepaald parfum dat je ooit dierbaar was en dat zijn onnaspeurbare herinneringen bezit, een regel van een vergeten gedicht dat je opnieuw onder ogen kwam, een cadens uit een muziekstuk dat je nooit meer speelde – ik zeg je, Dorian, dat zijn de dingen die ons leven besturen.’     

In het Voorwoord wordt verwezen naar de waarde van kunst en kunstkritiek. Wilde vindt dat kunst schoonheid moet scheppen en zich niet moet inlaten met de moraal. Vanuit zijn visie vindt hij kunst ook nutteloos, maar wat hij ons laat lezen is van een grootsheid die niet zo gemakkelijk uit het geheugen verdwijnt, waarmee Het portret van Dorian Gray toch zijn nut bewijst.