Poëtische verwerking van aanklacht tegen racisme.
De maatschappelijk betrokken Haïtiaanse documentairemaker
Raoul Peck (Port au Prince, 1953) maakte een fascinerende bewerking van de
onvoltooide tekst Remember this house die
James Baldwin (1924-1987) in het midden van de jaren schreef over het niet
aflatende racisme in de Verenigde Staten. Baldwin zegt bij monde van verteller
Samuel L. Jackson dat hij in zijn leven een reis wil maken langs al die plaatsen
als Birmingham, Selma en Atlanta waar dat racisme zijn sporen achterliet en ook
in contact treden met mensen die hem daar meer over kunnen vertellen.
De reis die Baldwin wil maken moet een eerbetoon zijn aan
drie bekende maar heel verschillende zwarte leiders die voortijdig voor hun
idealen stierven, te weten Medgar Evers, Malcolm X en Marten Luther King, die
allen geen veertig jaar oud werden. Peck maakt geen historisch portret, geeft
die reis poëtisch weer aan de hand van filmbeelden waarin het onderwerp ras een
belangrijke rol speelt. Daarnaast zien we ook oude archiefbeelden, zoals van de
busboyot door zwarten in Montgomery in het seizoen 1955 – 1956 als protest
tegen de racistische scheiding in het openbaar vervoer in de stad, maar ook
actuele beelden van het rassengeweld zoals in Ferguson en de moord op Rodney
King.
Peck begint met een vraaggesprek dat de jonge Dick Cavett
met Baldwin hield. Daarin zegt Baldwin dat het probleem weliswaar op tafel ligt
maar dat het erom gaat wat er mee gebeurt en dat is bitter weinig. Op zijn
vijfenvijftigste wil de schrijver die in Harlem geboren werd en in 1948 naar
Frankrijk verkaste, dat persoonlijk vaststellen.
Peck maakte de documentaire
aan de hand van verschillende kopjes. Een daarvan heet Mijn plicht vervullen en handelt over de dappere schoolgang van de
zwarte Dorothy Counts terwijl ze door een witte menigte wordt uitgejouwd. Het
zijn de jaren van segregatie waarin een witte man voor de microfoon zegt dat
witten hun kinderen van school moeten halen als zwarte kinderen daar ook
toegang krijgen. Baldwin zegt dat na het bekijken van de beelden dat hij
Dorothy had willen steunen. Later in de uitzending verwijt hij de Kennedy’s dat
ze niet zo’n zelfde gebaar wilden maken ten aanzien van de dochter van Lorraine
Hansberry, die A raisin in the sun schreef.
Aan filmmateriaal geen
gebrek. Baldwin was op zijn zevende in de ban van Joan Crawford die danste in
de film Dance, fools, dance. Zij
vormde, naast zijn bekwame, witte lerares op zijn tiende, een reden om niet de confrontatie
te zoeken met de witten. In 1965 legt Baldwin in een toespraak uit dat het erom
gaat het valse bewustzijn van de ondergeschikte laffe zwarte van zich af te
werpen. Zelf was hij liever getuige van dit proces dan betrokkene.
Peck laat beelden zien van de
verschillen zien tussen King en Malcolm X in de jaren vijftig. De laatste
noemde King met zijn preken voor liefde de oom Tom van de zwarte beweging. Baldwin
zegt dat de twee later meer naar elkaar toe groeiden. Hij vertelt dat hij
Malcolm voor het eerst ontmoette tijdens een lezing die hij in New York hield
en dat er een ongemakkelijkheid tussen beiden was, hoewel hij wel begrip had voor
de standpunten van de radicale leider. Terwijl Evers als lid van het NAACP de
moord op zwarten onderzocht wilde Baldwin liever de handen vrij houden om over
de gang van zaken te kunnen schrijven. Desondanks vormde hij in de jaren zestig
een veiligheidsrisico volgens de FBI.
Duidelijk neemt Baldwin stelling tegen de morele apathie van
de witte elite, terwijl die nog niet eens wist hoe de zwarte bevolking leefde. De
emotionele armoede onder de witten werkte verwoestend op hun gedrag in het
openbaar en de raciale verhoudingen. Die dateerde al vanaf de strijd tegen de
indianen, verbeeld in films door John Wayne. De onverantwoorde luxe in de jaren
zestig kon de illusie van witte superioriteit in stand houden. De verhouding
tot de neger in de Verenigde Staten weerspiegelt zich in de geschiedenis van
het land. Om daar iets aan te veranderen is passie nodig en geen winstbejag.
Baldwin wil dat de witten de sociale ongelijkheid onder ogen zien. Wit staat
gelijk aan macht. De beelden zijn aangrijpend en laten zien hoezeer Baldwin de
vinger op de zere plek legde.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten