Recensie: De mens is een grote fazant (2010), Herta Müller

Wrang portret van een vervolgde bevolkingsgroep. 

Voorin dit dunne boek staat meteen een verklaring van de titel. De Roemeense uitdrukking De mens is een  grote fazant op de wereld betekent dat de mens eigenlijk en overal de grote verliezer is. In deze vertelling van de Nobelprijswinnares is dat niet meteen voor iedereen duidelijk. De molenaar Windisch weerspreekt de uitspraak van de nachtwaker, die de titel uitspreekt, door te verklaren dat de mens sterk is, sterker dan het dier. Windisch heeft blijkbaar nog niet genoeg geleerd. 

De mens is een grote fazant speelt zich af in een Roemeens dorp in een Duitstalig grensgebied. Het is twee jaar en 221 dagen na de oorlog. Ceaucescu regeert met harde man over het land. Windisch telt elke dag als hij naar zijn molen fietst. De Duitstaligen worden lastig gevallen en vertrekken langzaamaan naar Duitsland. Ook het gezin van Windisch heeft plannen om te verkassen, maar gemakkelijk wordt hen dat niet gemaakt. ‘Met dat meel van jou kom je niet ver,’ is de algemene mening.

In het besloten dorp heersen traditionele verhoudingen en bijgelovigheden. Er vliegt een uil rond, die de dood inluidt als hij bij iemand op het dak gaat zitten. Een belangrijke rol speelt het gezin van de meubelmaker waarvan de zoon Rudi, een glasblazer, al eerder de reis naar Duitsland heeft ondernomen. Het gezin wacht op de dood van oma om hem achterna te gaan. Kleuterjuf Amalie wil met Rudi verder. Ze kreeg als geschenk een traan van glas van hem, die ze steeds moet vullen. De meubelmaker vertelt Windisch hoe hij aan paspoorten kan komen, maar Windisch komt onverrichterzake thuis. Dochter Amalie moet zich uiteindelijk opofferen om de uitreispapieren binnen te slepen. Zowel de politieman als de pastoor hebben haar hulp nodig. De laatste zogenaamd om haar doopakte op te sporen.

Opmerkelijk is de stijl van Herta Müller. In het begin denk je aan een kinderboek met een vrij laag AVI niveau. Ik las vijf keer achter elkaar een zin die met ‘het’ begint, vier keer achter elkaar een zin met het woordje ‘bel’, vier keer ‘adem’ in vier zinnen. Een student aan een schrijfschool zou het grote rode strepen opleveren, Müller kreeg er de Nobelprijs voor Literatuur voor. Wellicht komt het door de ontwikkeling die Müller als niet oorspronkelijk Duitstalige meemaakte.Het lijkt een sport van haar om het woordje ‘en’ te vermijden. Alle zinnen zijn kort, maar net als de korte vinnige slagen van een bokser worden ze in het hoofd geramd.   Het lijkt alsof Müller alle esthetiek wil uitbannen. Zo kaal mogelijk somt ze de feiten op. De gang van zaken in Rusland, waar de vrouw van Windisch in de mijn werkte, wordt als volgt geschetst: ‘De mijn was zwart. De schop was koud. De kolen waren zwaar.’ Warm krijg je het er niet van, maar  zintuiglijk geschreven is het wel, met af en toe een absurdistische toets zoals over de appelboom die haar eigen appels eet.

Deze tweede roman van Herta Müller werd in 1986 in het Duits uitgegeven en in 1988 vertaald door Ria van Hengel. Met dank aan haar is er in 2010 een herziene vertaling uitgekomen. 

aangepast 29 januari 2012 om 8:46 uur.