Een pleidooi voor een ethisch kapitalisme.
Raoul Heertje loopt rond in Chicago en kondigt de laatste
wintergast in het seizoen 2011-12 op spectaculaire wijze aan. Het goede nieuws
is dat hij een vrouwelijke wintergast gevonden heeft, de econome Deirdre
McCloskey, het slechte dat ze vroeger een man was en Donald heette. Later in de
uitzending zal het leiden tot een boeiend gesprek over verschillen tussen
mannen en vrouwen. Eerst over het interessante theoretische kader dat McCloskey
hanteert.
McCloskey zit in de huiskamer met haar moeder buiten beeld
en een spreekwoordelijke witte ketting om die Wim de Bie ook altijd droeg als
hij een vrouwspersoon speelde. Haar stemgeluid is krakerig en pas op het eind
horen we dat de operatie van haar stem mislukt is, hoewel er ook mensen zijn
die zeggen dat ze laag en sexy klinkt. Haar gezicht heeft in ieder geval
duidelijke vrouwelijke trekken gekregen.
McCloskey is geen onbekende in Nederland, ze studeerde er.
Meteen in het eerste fragment uit The girl with the pearl earring (Peter
Webber, 2003) herkent ze de bourgeois mentaliteit waarmee Nederland groot
geworden is. In navolging van Johan Huizinga stelt ze dat de Hollanders een
volk van makelaars en kooplui waren en een prudence bezaten, praktische
kennis over het leven. Zo laat het meisje in de film zich geen bedorven vlees
verkopen.
Anders dan de Engelsen, zoals blijkt uit de bewogen
toespraak van de koning in Henry V (Laurence Olivier, 1944) zijn de
deugden ingebed in een commercieel kader. Hollanders verdienden geld door deals
te sluiten. Het poldermodel wierp al in de tijd van de VOC zijn vruchten af.
McCloskey gebruikt de term creatief destructisme om aan te geven dat
door de bourgeois-deal vernieuwing ontstaat. Nodig daarvoor zijn vrijheid en
respect voor de ondernemer.
De beelden uit Max Havelaar (Fons Rademakers, 1976)
leiden tot haar uitspraak dat de Engelsen veel wreder waren dan de Hollanders.
Vanwege hun gewetensnood ging de VOC failliet. De dwang in de koloniën werd
later overgoten me een racistische saus. Max Havelaar lijkt daarom op De
negerhut van oom Tom, zegt McCloskey. Het imperialisme was een ramp.
Slechts enkelen werden er beter van,
We hebben het beter dan in 1800, zegt McCloskey. Niet door
de uitbuiting van de derde wereld maar door met elkaar te handelen. De opkomst
van nieuwe handelsnaties ziet ze met vreugde tegemoet. Over vijftig jaar maakt
ook Afrika deel uit van de bourgeoisie.
Ze laat een satelliet-foto zien van het verschil tussen de
Korea’s. Noord-Korea deed in tegenstelling tot zijn zuidelijke broer niet mee
met de bourgeois deal.
In Wallstreet (Oliver Stone, 1987) horen we een
toespraak van Michael Douglas over hebzucht. Dat is prudence zonder de
daarbij behorende deugden. Haar bankier is een goed mens omdat hij zijn klanten
respecteert. Net als honden krijgen mensen een schuldgevoel als ze moreel
verkeerd doen. Katten hebben dat niet. Die zijn optimalizers. Die gaan door dik
en dun voor hun overleven.
Op de opmerking van Heertje dat er in het kapitalisme veel
fout gaat zegt ze dat dat in elk systeem zo is. Dat komt door een buitensporig
optimisme en pessimisme. Maar door de bank genomen wordt de wereld er steeds
beter van. De armen hebben tegenwoordig ook een auto. McCloskey bepleit een
ethisch kapitalisme. Het is jammer dat Heertje niet wijst op de grenzen aan de
groei. En de noodzaak van de kapitalist om winst te maken, of hij nou een goed
mens is of niet.
We zien een stukje uit Buffet en Gates go back to school.
De bankier Warren Buffet vindt zijn externe scorebord minder belangrijk dan
zijn interne. McCloskey ziet hem als representant van het ethisch kapitalisme.
Doe niet wat je niet over je zelf negatief in de krant zou willen staan. Adam
Smith verkondigde deze moraal al in 1759 in The theory of moral sentiments.
Ben je niet veel meer dan een econome? vraagt Heertje.
McCloskey werd geboeid door Mae West die zei dat ze Sneeuwwitje was, maar op
drift geraakt. In Transamerica (Duncan Tucker, 2005) gaat het over een
man (hoewel McCloskey zegt dat het een vrouw is) die een geslachtsoperatie
heeft ondergaan. Ze vindt de scène accuraat weergegeven. Zelf werd ze in 1996
in Australië geopereerd. Ze vertelt over de vijandigheid die ze van vrouwen te
duchten kreeg. Ze leerde daarom als een vrouw te lopen. De vrouwelijke
hoofdpersoon in de film loopt heel goed als een man die in een vrouw is
omgeturnd. Geen sinecure. Deirdre voelt zich inmiddels de persoon die ze is,
maar het heeft haar wel het contact met haar kinderen en kleinkinderen gekost.
Bent u een andere econome? vraagt Heertje. McCloskey weet
niet of dat door haar vrouwzijn komt of doordat ze ouder is geworden. Ze moet
in ieder geval minder hebben van spelletjes. Donald was een heerser, Deirdre
een zwerfster. De opvattingen van Deborah Tannen hebben veel voor haar
betekend. Rond haar overgang van man naar vrouw leerde ze van Tannen dat mannen
en vrouwen een andere taal hanteren. Het gaat om status dan wel om verbinding.
Tannen geeft als voorbeeld het verschil in opvatting over het vragen naar de
weg, voor vrouwen is het een manier om contact te leggen, mannen zien het als
een mislukking. Zelf kreeg ze meer aandacht voor de persoonlijke omstandigheden
van haar collega’s.
Veranderde het de verhouding met mannen? McCloskey zegt dat
mannen vrouwen vaak negeren en dat ze dezelfde mening door een man geuit meer
waarderen. Vrouwen hebben meer aandacht voor de mening van een man. Ze houden
deze patronen zelf in stand.
Het optreden van Joan Baez met Joe Hill (Woodstock,
1970) vormt een waardig slot, al is het jammer dat ze Baez haar socialisme
verwijt. Heertje bedankt haar met drie zoenen.
Hier
meer informatie over Deirdre McCloskey.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten