Sarahs barbaren, reportages over moderne kunstenaars van Sarah Meuleman

Vier kunstenaars in een razendsnelle en oppervlakkige wereld.

Sarah Meuleman zit - als een kleuter lijkt het wel - op een gigantische kunstdrol en zegt dat het niet veel barbaarser kan. Maar het is kunst en kunst verandert, ook in de manier waarop we ernaar kijken. Barrico schreef erover. Over het verschil tussen hoge en lage cultuur dat diffuus is geworden. Dat is niet erg, maar meer een vorm van culturele mutatie. De barbaren inspireerde Meuleman om vier verschillende kunstenaars op te zoeken en te horen over hun creatieve proces. Ze bezoekt het atelier, vraagt over jeugd en inspiratiebronnen, spreekt met intimi en kunstkenners en vraagt de kunstenaars naar hun toekomst.

De jonge vrijgevochten Britse moslima Sarah Maple bijt de spits af. Meuleman ontmoette haar op een festival in Amsterdam. Maple ziet eruit als een meisje om op te eten. Meuleman zegt dat ze zo lief oogt op een foto in rood ondergoed, maar volgens Maple is dat een manier om te zeggen: pas maar op, ik ben niet zomaar een meisje. Ze schildert, poseert en acteert voor kunstzinnige foto shoots in een oude garage in een achterbuurt van Londen, ver weg van de kunstscène. Ze is in haar werk persoonlijk en controversieel en ze wil mensen aan het denken zetten. Ze gebruikt elementen uit de popcultuur omdat die haar inspireren. Ze gelooft in het verschil tussen hoge en lage cultuur en verzet zich tegen de eerste. Ze schilderde een menstruerende vrouw in een witte jurk, won de Saatchi New Sensations prijs in 2007 en voelde daarna de zwaarte dat ze zich moest bewijzen.In 2008 ontstond er een internationale rel rond The artist blows

Ze denkt diep na over haar werk en haar identiteit. Ze is opgegroeid in het Zuiden van Engeland zonder veel moslims om haar heen. Soms weet ze nog steeds niet waar ze thuishoort. Geloven is voor haar belangrijk dan de regels die daarin gelden. Die inspireren haar juist. Ze houdt van humor in haar werk. Tijdens een dinerparty bij haar thuis vertelt een vriendin dat haar werk heel toegankelijk is en dat het jammer is dat de burka-foto’s zo veel aandacht kregen. Zelf had de vriendin meer met de menstruerende vrouw, al voelt ze zich ongemakkelijk daaronder. Ze is wel dapperder door Sarah is geworden.

Meuleman vraagt zich af of Maple niet teveel de heldenrol op zich neemt, maar zij legt uit dat zij de enige is die weet hoe ze het wil en daarom ook het beste het zelf kan doen. Internet biedt mogelijkheden voor haar omdat ze haar werk online zet en op grond van reacties verder kan. Uit emails krijgt ze een idee dat haar werk wel overkomt. Laatst mailde een meisje dat dacht dat ze de enige was met een bepaalde gedachte toen ze het werk van Maple zag.

Ze brainstormt met verloofde en assistent Jamie over een nieuw project als Disney’s Belle (Doornroosje) in een voetbalstadion. Het is een gewaagd project. Jamie zegt dat het feminisme boze reacties oproept, net als een aanval op Disney. Zijn vriendin belichaamt een idee van seksualiteit dat anders is dan het gangbare. Maple schopt aan tegen de wereld van Barbie.

  

Skater en kunstenaar Ed Templeton (38) uit Los Angeles is een veelzijdige talent. Hij schildert en fotografeert en geeft Meuleman een lesje skateboarden. Hij is geheelonthouder en veganist en voelt zich ergens tussen de skate en kunstenaarswereld in: hij is te oud om te skaten en voelt zich evenmin thuis in het kunstwereldje. Hij wil waarheid tonen, gemonteerde waarheid.

Hij komt uit een arm milieu. Zijn vader verliet het gezin toen hij acht jaar oud was en zijn moeder heeft een hersenbeschadiging, maar is wel creatief. Hij werd opgevoed door zijn grootouders. Zijn oma knutselde met ze, nam ze mee naar musea waar ze als kinderen geboeid werden door de kunstzinnige interesse van volwassenen.

Templeton is altijd aan het denken en kijken en deelt zijn gedachten op een visuele manier met anderen. Hij brengt een ode aan de jeugd en de onkwetsbaarheid. Hij is onafscheidelijk van zijn muze, de fotografe Deanna. Hij maakte intieme foto’s van haar maar publiceert die alleen met haar toestemming. Zo ook heeft zij zijn foto’s van haar opgebaarde moeder nooit gezien. Deanna zegt dat Ed gedreven wordt door oprechtheid en dat hij openhartig is en verlegen.

Meuleman en Templeton bekijken streetart in een museum. Zijn band met straatkunst is zwak hoewel hij zelf wel veel op straat fotografeert. Hij zegt dat graffiti in een museum onschadelijk wordt gemaakt. Hij ziet het liever op de stadsmuren. Hij werd niet opgeleid om te schilderen en kan niet naar een voorbeeld werken. Hij is dan bang dat men zijn werk afkeurt. Hij is beïnvloed door Egon Schiele en Gustav Klimt.Met schilderen komt er meer uit zijn eigen hoofd dan met fotograferen. Dat laatste is een ingekaderde realiteit. Soms mengt hij beide. Deanna houdt hem op de grond als hij teveel wil. Ze denkt ook fotografisch.

Galeriehouder Benett Roberts zegt dat Templeton iets bloot legt wat men liever niet ziet. Hij toont meer waarheid dan illusie over de menselijke conditie.

Sarah is wat bang om aan te kloppen bij de Antwerpse modeontwerper Walter Beirendonck in diens keurige huis in Zandhoven, omdat Walter een beer van een kerel is en erg boos kijkt op foto’s. Gelukkig valt hij reuze mee. Later in het programma zegt hij dat de boosheid een image is, bedoeld om mensen nieuwsgierig te maken.

Zijn kunst en zijn persoon zijn één. Als jongetje was hij al een Einzelgänger, die in een eigen wereld leefde. Hij luisterde tijdens het tekenen naar David Bowie en Lou Reed. De eerste heeft veel invloed op hem gehad door kameleontische verschijningen als Ziggy Stardust. In zijn kunst probeert Walter grenzen te verleggen. Hij wil niet het geijkte schoonheidsbeeld nabootsen. Vandaar ook een collage met prothesen. Modellen op de catwalk zijn een mantra tegen de grijsheid. Ook in zijn seksuele getinte kunstuitingen gaat het hem om vrijheid.  

Erwin Wurm, een Oostenrijks kunstenaar fotografeert de ontwerpen van Walter in Middelheim. De samenwerking is bijzonder omdat ze beiden individualistische kunstenaars zijn. Anders dan Wurm heeft Walter wel een boodschap.

Sarah vindt hem moeilijk te peilen. Ze bezoekt een retrospectief in zijn atelier. Walter is trots op de veelheid die hij gemaakt heeft. Hij werkt hard in een strak ritme. Dat went, zegt hij. Hij maakte een ontwerp voor een optreden voor U2. Daarover wordt hij ook uitgelachen, zegt hij. Zijn Hand on hearts collectie heeft een spirituele intentie. Hij wil niet zijn wil opleggen maar heeft wel een missie. Zijn mode-ontwerpen zijn producten, dus toegepaste kunst, maar op de catwalk als collectie is het kunst.

Sarah vraagt naar het verband met zijn keurige huis. Walter antwoordt dat men veel over hem kan ontdekken in zijn werk. Zijn merk is zijn persoon. Sarah vindt hem compulsief en beheerst. Ze kijkt rond op de mode-academie in Antwerpen waar hij lesgeeft en hoort positieve berichten van zijn studenten over hem. Een jongeman zegt dat Walter inzicht geeft, direct is, kalm en aardig en hun taal spreekt. Volgens Walter heeft internet veel op zijn vakgebied veranderd. Men heeft de neiging om oppervlakkiger met beelden om te springen en men moet daarom gestimuleerd worden de diepte op te zoeken. Dat doet er nog steeds toe, benadrukt hij tegen Sarah die wellicht liever zou horen dat alles lekker oppervlakkig mag zijn.

De veelzijdige Sebastian Gögel uit Leipzig, ook wel het nieuwe Berlijn genoemd vanwege de moderne kunstscène, tekent, schildert, beeldhoudt en zet tattoo’s. Hij had vorig jaar een tentoonstelling in het Cobra museum en heeft zijn atelier in een oude bioscoop, waarin hij macabere, monsterlijke en vadsige wezens maakt. Sarah bewondert de expressieve sculptuur Medusa. Volgens Gögel moet een kunstwerk dynamisch zijn. Hij tekende al als kleuter. Werd getroffen door de vingers van Michelangelo en de negende symfonie van Beethoven. Zijn vader werkt in de bouw en schildert in zijn vrije tijd, zijn moeder is kleuterjuf. Een voorbeeld voor hem is de tegendraadse jazzmuziek van Sun Ra. Hij wordt geïnspireerd door materialen in een aggregatietoestand. De helft van wat hij maakt is rotzooi. Hij groeide op in Oost-Duitsland en behoort tot de vooraanstaande Neue Leipziger Schule, die veel aan Amerika verkoopt, al is het op dit moment minder. Gelukkig kan hij zich bedruipen.

Sarah vindt hem charmant en gaat met hem naar b2, een niet commerciële galerie waar de kunstscène bijeenkomt. Oost-Duitsland bevindt zich op het ogenblik in de Oekraíne of in Moskou zegt Gögel. Het thema ligt nogal gevoelig, denkt Sarah.

De andere dag bezoekt ze zijn grillige woonhuis met vriendin Sylvia en hun baby. Volgens beproefd recept praat Sarah ook met Sylvia. Ze zegt dat Sebastian meerdere kanten heeft, dat hij perfectionistisch is, kritisch, wat zeggen wil dat alles in de wereld gecompliceerd is en onvriendelijk, veel ambivalentie toont, dat hij zijn agressie in zijn werk kwijt kan en dat ze geen tattoo van hem wil.

Weet je welk medium je voor welk idee gaat gebruiken? vraagt Sarah de kunstenaar op straat. Gögel doceert dat hij van de verschillende materialen de mogelijkheden kent. Soms is een tatoetage kunst, namelijk als die esprit bezit. Sarah wijst hem op zijn apocalyptische beelden. Gögel zegt dat hij niet somber is, maar dat het anders kan in de wereld, al is de dood altijd aanwezig. Zijn kunst kent ook humor. Die heeft een waarde als tegenwicht tegen het gewichtige. Een tattoo is nooit af, zegt hij. Sarah noemt zoiets neurotisch.

Galeriehouder Emmanuel Post zegt dat de kracht van Gögel eruit bestaat dat hij uit veel bronnen put. Hij is bezeten, rigoreus, somber, humoristisch, extreem en de verscheurdheid is wezenlijk. Hij polariseert en weet het publiek te bespelen. Zijn kunst is niet gemakkelijk, maar maatschappijkritiek is niet zijn drijfveer. Het komt eerder voort uit angsten en verlangens.

Sarah zegt dat hij het randje opzoekt, het weerbarstige randje. Ze vraagt zich af hoe hij de onschuld in zijn thuiswereld met zijn macabere werk verenigt en geeft zelf als antwoord dat hem dat op een of andere manier wel lukt, maar dat was een goede vraag aan de kunstenaar zelf geweest.

Ze vraagt voor het afscheid wel of hij wil confronteren met zijn kunst. Zeker wil hij dat en het is nog mooier als men daardoor met zichzelf geconfronteerd wordt. Over tien jaar wil hij onafhankelijker zijn, af en toe wegvliegen en dan op zijn nest weer terugkeren om kunst te maken. De nuchtere junk, de bezielde barbaar, zegt Sarah tegen ons.    

Het meest onder de indruk was ik van Sarah Maple met haar krachtige wat ondeugende charisma. De andere kunstenaars, vooral de laatste twee heren, bleven erg op afstand en waren, wat Sarah ook zei, moeilijk peilbaar. Is het niet mogelijk zijn om een paar interessantere kunstenaars te vinden of is de kunstenaar bij uitstek iemand die moeilijk benaderbaar is, omdat hij anders ook geen kunst hoefde te maken? 

De stelling van Barrico dat hogere en lagere kunst zich zouden mengen, zag ik niet bewaarheid. Kunst is nog steeds kunst, al verandert die steeds. Zoals Beirendonck stelde, neemt elke kunstenaar de ideeën van anderen in zich op en gaat zelf weer een stapje verder. Misschien kan Sarah de volgende keer een paar echte barbaren opzoeken.