Het lustprincipe en de werkelijkheid

Het verbaasde me om gisteravond tijdens een ouderavond van de middelbare school, die mijn veertienjarige zoon bezoekt, van zijn mentor te horen hoe slecht de leerlingen hun toekomstige proefwerken in hun agenda’s noteren. Misschien is zoiets uit de tijd, dacht ik want hij vertelde dat sommige leerlingen aan het eind van de les vragen of ze hun mobiele telefoon mogen halen omdat hun agenda daar in zit. Afgezien daarvan begreep ik meteen waarop de leraar doelde, want ook thuis verbaast het me vaak dat mijn zoon nooit iets noteert, ook de dagen en tijden van sportwedstrijden, feestjes laat hij vrolijk op zich af komen, soms met wat onnodige haastige gevolgen.

Ik ben degene die al jaren zijn afspraken in mijn agenda bijhoudt en soms vind ik dat de tijd gekomen is dat hij het zelf doet. Gister nog gaf ik hem een kaartje met daarop de datum op voor een controle afspraak bij de tandarts. Enkele uren later vond ik het terug op de bank en stond ik in dubio wat ik ermee zou doen. De afspraak stond al wel in mijn agenda.

In ieder geval zette de opmerking van de mentor mij aan het denken. Hoe was ik zelf in die tijd? Ik kan me herinneren dat we na afloop van de lessen onze agenda’s moesten pakken. Dat ging dan waarschijnlijk klassikaal en dat hoorde bij het schoolritueel. Of ik proefwerken noteerde? Ik heb nog oude schoolagenda’s bewaard en zie dat ik daarin alles heb doorgekrast.

Daarover doordenkend herinner ik me dat ik pas later consequent mijn afspraken ben gaan noteren. Ik weet niet meer vanaf wanneer. Misschien is het langzaam aan gegroeid. Van tien jaar geleden kan ik nagaan wat ik op een bepaalde dag deed. Ik vraag me af waarom ik dat ooit ben gaan doen, wat voor dwangmatigheid daar aan ten grondslag ligt.

Ik moest denken aan het onderscheid dat Freud maakte tussen Lustprinzip en realiteitsprincipe. Bij het eerste, gestuurd door het Es, gaat het erom de eigen behoeften zoveel mogelijk te bevredigen, bij het tweede, vanuit het Ich gestuurd, wordt het verstand betrokken bij het bevredigen van lust en het vermijden van pijn. Dat laatste hangt samen met vervelende ervaringen, die het kind in zijn leventje opdoet en waarin het leert dat het niet altijd het beste is om lust na te streven. Te veel snoepen veroorzaakt buikpijn. Het kind leert door schade en schande zijn driften te beheersen en is steeds beter in staat om eigen behoeften te verenigen met die van zijn omgeving. Hoe moeilijk zoiets blijft zien we aan alle eetproblemen van volwassen in onze maatschappij.

Vanuit het onderscheid dat Freud maakte kwam ik erop dat mijn zoon en met hem veel middelbare scholieren volgens het lustprincipe leven en zich zo min mogelijk willen laten afleiden door de werkelijkheid, die waarschijnlijk toch al veel indringender op hen afkomt dan ik de tijd dat ik jong was. Eigenlijk zou daar ook wel meer aandacht voor mogen zijn. Je bent maar een keer jong. De tijd van verantwoordelijkheid komt nog. Kortom: laat mij in hun jeugdland nog maar een tijdje de afspraken van mijn zoon in mijn agenda noteren en hem erop attent maken als hij weer eens op een bepaalde tijd of dag ergens moet opdraven.