Leven pas mogelijk in relatie
De nieuwste roman van P.F. Thomése - volgens Wim Brands de
roman met de meeste autobiografische gegevens - gaat over Tin van Heel die op
veertienjarige leeftijd zijn vader kwijtraakt als ze in het laatste oorlogsjaar
een nachtelijke oversteek door de rivier wagen naar bevrijd gebied.
Brands hoorde de aankondiging door de auteur zelf waarin hij
vertelde dat Van Heel eerst zijn vader en vervolgens zijn vrouw kwijtraakt. De
roman gaat daarmee over de onherstelbaarheid van verlieservaringen. Brands
vraagt hoe Thomése op het idee voor De
onderwaterzwemmer kwam.
Thomése is opgegroeid in Zaltbommel dat in het laatste
oorlogsjaar net buiten bevrijd gebied lag. Er waren jongens die uit stoerheid
de Waal overzwommen, waaronder een vriend van hem, die op een avond daarbij
zijn broer verloor. De jongen durfde niet terug naar huis en wachtte in de
uiterwaarden. Dit beeld heeft Thomése zeer aangegrepen. Het ging om verdwijnen,
onzichtbaar worden. Op de drempel van zijn volwassenheid gebeurde hetzelfde met
zijn vader. De roman is aan hem opgedragen. De dood was door het verlies een vanzelfsprekendheid
geworden in het leven van Thomése. Het beeld van het vriendje in de
uiterwaarden was nog geen verhaal. Thomése koppelde daaraan de geschiedenis
vast van de postbode die op vakantie in Mali door terroristen ontvoerd werd. Ik
moest daarbij meteen denken aan Sjaak Rijke uit Woerden, maar die zal Thomése
niet bedoelen. In ieder geval leerde het Thomése dat onkwetsbaarheid niet
bestaat. Een mens betaalt in zijn visie zijn schuld. Het was alleen nogal bar dat
hij zelf ook een kind verloor, zoals in Schaduwkind
beschreven. Verlies blijft een verlies, dat maakt een roman niet ongedaan. In
een roman maakt men wel een omtrekkende beweging waardoor men het verlies beter
kan leren kennen.
Brands gaat in op het deel van De onderwaterzwemmer waarin Van Heel naar Afrika gaat en daar zijn
vrouw overlijdt.
Het is een fictief vormgeven van autobiografische gegevens
om ondraaglijke waarheden te beleven. Cultuur is bedrog of, minder kwaadaardig
gezegd, illusie. Literatuur maakt dat men het onaanvaardbare kan ervaren. Het aangaan
van een relatie maakt kwetsbaar. Thomése ziet de individualisering in de
maatschappij als een symptoom om onder de verantwoordelijkheid uit te komen.
Dit is ook een onderwerp in De
onderwaterzwemmer.
Brands vindt het bijzonder hoe Thomése in fictie autobiografische
gegevens weet vorm te geven.
Volgens Thomése is het onderscheid tussen fictie en
werkelijkheid voor een schrijver onbelangrijk. Alles is vorm, maar dat wil nog
niet zeggen dat het niet echt is wat beschreven staat. Een schrijver is een
kunstenaar met vorm.
Volgens Brands gaat Thomése in De onderwaterzwemmer verder dan in Schaduwkind.
Hij gaat in op het laatste deel waarin Van Heel ruzie heeft
met zijn dochter die vindt dat hij en niet haar moeder had moeten doodgaan.
Thomése wilde dat zijn hoofdpersoon zijn schuld besefte.
Verzoening is alleen bereikbaar in een relatie, ook al wil men tegenwoordig
liever anders geloven.
Hier op de
site van de uitgever een fragment en een trailer.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten