u
Zoeken naar de Europese ziel
Jos de Putter gebruikt een persoonlijke aanleiding om het
over de Europese ziel te hebben. De geboorte van zijn tweede dochter Romane leidt
hem naar een Europese conferentie in Rotterdam, georganiseerd door het Nexus
instituut, waar deze ziel gepeild wordt. De conferentie werd gehouden als
besluit van het halfjaarlijkse Nederlandse voorzitterschap van de EU in een
roerige tijd kort na de dood van Theo van Gogh in november 2004.
De Putter schetst eerst zijn familieachtergrond en toont die
ook op een videoscherm tijdens de conferentie. Zijn grootouders waren zwijgzame
calvinistische boeren, maar hij had ook een oma die ging skiën in Zwitserland. Zijn
ouders hebben het buitenland nooit gezien. Een zus van zijn moeder borg haar
herdenkingskruis van de oorlog op omdat zij het Nederlandse asielbeleid
onmenselijk vond. Zijn moeder verkocht eieren om de Winkler Prins te betalen
die moest voorkomen dat haar zoons ook moesten gaan boeren. Romane’s andere
grootouders waren Europeanen. De grootmoeder werd verliefd op een Fransman,
haar dochter had een boekwinkel en vertaalde in Parijs.
Hij loopt met Rob Riemen van het Nexus instituut over het
strand en vraagt hem wat we zoeken als het over de Europese ziel gaat. Riemen
spreekt van een Europees beschavingsideaal dat recht doet aan de diversiteit en
verder reikt dan het politieke handwerk van alledag. Er moet kennis geactiveerd
worden over de Europese geest die in ballingschap is gegaan. Riemen haalt de Hongaarse
schrijver Sandor Marai aan, die na de oorlog naar Parijs kwam en zei dat Europa
het humanisme was kwijtgeraakt, waarna er een leugenachtige cultuur overbleef,
waarin woorden geen betekenis meer hebben. Zijn visie werd gedeeld door Paul
Celan en Milan Kundera. De Hongaarse schrijver György Konrad (zie foto) pleit voor meer
evenwicht tussen de Oost-Europese slachtoffers van de geschiedenis en de West
Europeanen die er genadig vanaf kwamen, maar in een culturele leegte vielen. Na
de Wende kwam hij een knappe jonge West Berlijnse tegen die vertelde dat Oost
Berlijnse jongens niet in hen geïnteresseerd waren omdat ze saai zouden zijn.
De Poolse dichter Adam Zagajewski (Oekraïne, 1945) zegt
tijdens de conferentie dat niemand bereid is voor Europese Unie te sterven
omdat die gegrondvest is op het liberalisme van de angst om de eigen rijkdom te
beschermen. Hij wil de nationalistische motor afzetten en teruggaan naar de
oude wortels, die, door de lange strijd tegen het onmenselijke nazisme en
communisme, in het Oosten in zuiverder vorm bewaard zijn gebleven. Islamoloog Bassam
Tibi zegt dat Europeanen zichzelf haten en geen rolmodel voor moslims kunnen
vormen. Historicus Adam Zamoyski wijt de oorzaak van de crisis in de Westerse
wereld aan het ontbreken van een spirituele dimensie. Hij heeft niet veel op
met de Verlichting die een breuk betekende met het verleden en de mens
loskoppelde van zijn wortels. Het is dan ook niet vreemd dat hij in het onderwijs
terug wil naar het morele gezag en weinig opheeft met vernieuwers in de jaren
zestig die door hem salonrevolutionairen worden genoemd.
De Putter ondervraagt groepjes leerlingen over hun visie op
Europa op een lyceum in Wassenaar, een katholiek gymnasium in Krakau en een vmbo-school
in Amsterdam-West met veel allochtone leerlingen. In Wassenaar vindt men
veiligheid belangrijk, in Krakau de gezinswaarden en in Amsterdam vrijheid van
meningsuiting binnen zekere grenzen. Ook spreekt hij de adelijke burgemeester
van de Poolse stad Zamosz, die met zijn Italiaanse architectuur, Byzantijnse
invloeden en joodse cultuur een mooi voorbeeld van beschaving vormde tot het
door de Nazi’s tot Himmlerstad werd gebombardeerd en veel inwoners gedeporteerd
werden.
Tenslotte spreekt De Putter met de toenmalige premier
Balkenende. Deze onderschrijft de uitspraak van Konrad dat woorden een dermate negatief
gewicht kunnen hebben dat ze tot oorlog kunnen leiden en dat we er dus
voorzichtig mee moeten zijn, dat men zich in Oost Europa meer bewust is van democratische
waarden en dat wij in het Westen laks geworden zijn en onze vrijheid vanzelfsprekend
vinden. Ten aanzien van de islam moeten we een gemeenschappelijke taal vinden
om te voorkomen dat deze bevolkingsgroep wegdrijft waardoor de kwaliteit van onze
samenleving in gevaar kan komen.
De afsluiter op de conferentie kwam van Barroso die cultuur
belangrijker vindt dan economie, want cultuur maakt het leven de moeite waard,
maar die na alle kritiek op onze beschaving klonk dat als een dooddoener.Tien jaar later is er weinig veranderd op ideologisch gebied. De cultuur zit nog steeds gevangen in een neoliberaal keurslijf, waarin alles van
waarde waardeloos gemaakt wordt.
Hier
meer informatie over de uitzending op de site van Tegenlicht.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten