Halfjaarbericht Allerhande, maar vooral literatuur, 30 juni 2012

Het boek als een bijl.

Zoals een betrouwbaar kruidenier betaamt zet ik net als mijn grote broer een halfjaarbericht op mijn blog. Na mijn Jaaroverzicht 2011 is er weer aardig wat in de wereld gebeurd, niet alles ten goede. De Egyptische revolutie is behoorlijk uitgekleed, Syrië is een hel,
de toestand in Rusland gaat lijken op de periode Stalin en het elan van de VakBeweging mag ook niet groot genoemd worden. Dat laatste heeft waarschijnlijk te maken met onduidelijke veranderingsprocessen. Vorige week in Filosofisch Kwintet ging het over de status van de zzp-er. Moet de VakBeweging zich richten op vaste contracten of de diversiteit in de arbeidsverhoudingen laten bloeien? Ton Heerts kan er zijn tanden op stukbijten.

Wat betreft mijn blog heb ik gemerkt dat ik, buiten duurzaamheid, de zorg voor het milieu en moeder aarde, vooral aangetrokken word door ideologische onderwerpen, waarbij het bewustzijn aan de orde is. Ook in sommige literatuur zoals in Stad der engelen van Christa Wolf, die over de (wan)hoop van Oost-Duitsers gaat om iets beters dan communisme of kapitalisme te maken, speelt het ideologische een belangrijke rol.  

Ideologie is een veelgebruikt begrip uit de jaren zestig en zeventig, dat neutraal gezien ideeënleer betekent, maar vaak meer is dan dat. De ideologie is een ideeënwereld die als de enig mogelijke, de ware wordt voorgesteld. Althusser tuigde het begrip op met nieuwe betekennissen zoals in de ideologische staatsapparaten, zoals onderwijs waarin burgers een bepaald soort idee over de wereld krijgen opgedrongen. Ideologisch kreeg zelfs de betekenis van onwaar zoals in de ideologie van gelijke kansen, een voorstelling van zaken die geen recht doet aan de werkelijkheid, een versimpeling van de werkelijkheid. In het genoemde Filosofisch Kwintet ging het erover dat het gelukkige gevoel dat mensen hebben over een betaalde baan wordt ingegeven door de manier waarop in onze maatschappij over arbeid wordt gedacht. Huisvrouwen - en mannen voelen zichzelf ondergewaardeerd. Hun ontevredenheid wordt ingegeven door het zich verinnerlijken van maatschappelijke ideeën. 

Bij ideologie gaat het altijd om een overtuiging, zoals in veel documentaires getoond wordt die ik het laatste half jaar besprak. Het is soms bijna een geloof, zei Sherko Fatah in de VPRO-documentaire van Wim Brands over Nieuwkomers. De hoofdpersoon in zijn roman We gaan als het donker wordt wendt zich tot de islamitische ideologie omdat zijn wereld verbrokkeld is geraakt. In de documentaire Het kaf en het koren over de dag des oordeels die op 21 mei 2011 had moeten plaatsvinden, gaven aanhangers van Harold Camping alvast hun baan op en maakten hun geld op. De desillusie was groot toen bleek dat de aarde de volgende dag gewoon doordraaide.

Gezegd moet worden dat de werkelijkheid onmogelijk zonder ideologische vooringemomenheid waargenomen kan worden. Iedereen heeft een bril op, of je wilt of niet.

Het is alleen de vraag of je bereid bent je daarvan bewust te zijn. Katrin Himmler spreekt in Hitler’s kinderen zinnige woorden over haar belasting in de familie met de broer van haar opa, een hoge SS-er.

Ellen Heijmerikx sprak bij Pauw en Witteman over de grenzen die door het Noorse broederschap overschreden werden. De kinderziel wordt daarmee beschadigd. Het kind heeft geen meer invloed meer over zijn denken, wordt willoos. Ze maakte het aan de lijve mee. Vandaar toch weer het belang van taal, van lezen. van literatuur. Het boek is als een bijl waarmee de bevroren zee in ons wordt opengespleten schreef A.L.Snijders vrij vertaald naar Kafka. Door veel te lezen raken we onze vooringenomenheid beetje bij beetje kwijt.