Echt en vals in de geest van Anton Heyboer (2016), documentaire van Ko van Reenen

Excentrieke kunstschilder regeert vanuit zijn graf

Documentairemaker Ko van Reenen (1951) buigt zich over de grootste kunstvervalsingszaak van Nederland. Het gaat om werk van Anton Heyboer (1924-2005) uit zijn Haarlemse periode (1959-1958). Galeriehouders George Knubben (links op dde foto) en Couzijn Simon (rechts) uit Amsterdam kochten veel van het werk uit deze periode aan, maar werden al gauw verdacht van zwendel waardoor hun reputatie ten gronde ging. Van Reenen werpt een licht op de zaak door in gesprek te gaan met verschillende betrokkenen, waaronder niet in de laatste plaats Robbert de Bakker die de werken aan hen verkocht.

Van Reenen laat eerst de emotioneel geraakte Knubben aan het woord in zijn galerie aan de Prinsengracht met een uithangbord waarop de naam Anton Heyboer prijkt. Knubben laat een werk zien waarop zeven keer de handtekening van Heyboer voorkomt, dat de echtheid ervan moet bewijzen. Hij vertelt dat de handel in de zogeheten collectie Jozef Santen op 9 april 2004 begon, toen een man op de winkel kwam naar aanleiding van een oproep om werk van Heyboer in te kopen. Knubben was eraan verknocht en betaalde grif de vijfhonderd euro voor de ets van een groot formaat die hij veel duurder ingeschat had. De man, die zich ontpopte als graficus Robbert de Bakker, kwam daarop vaker langs en hebberig als Knubben was, betaalde hij steeds graag. Tot 2012 kocht hij ruim vierduizend werken voor een prijs van 675 000 euro, een bedrag om slapeloze nachten van te krijgen die Knubben dan ook inderdaad had nadat verzamelaars hun twijfels kregen over de echtheid ervan. Op het moment dat De Bakker nog meer wilde verkopen hield Simon de deur dicht en ontstond er zelfs een worsteling in de winkel.

In de boerderij in Den Ilp wonen nog de vrouwen met wie Heyboer getrouwd was. Lotti zegt dat er sprake was van oplichting, Maria en Joke sluiten zich daarbij aan. We zien ook nog maffe archiefbeelden uit 1994 van Heyboer zelf die een liedje zingt en zichzelf daarbij op gitaar begeleidt, waarna hij werk signeert, hetgeen volgens hem langer duurt dan het maken ervan. Knubben zegt dat hij daar ook vaak kwam, elke dag om dezelfde tijd met geld in zijn zak en dat Heyboer daar altijd erg happig op was. Lotti deed aangifte van de valsheid van de Jozef Santen collectie, waarna er een politie onderzoek gestart werd die inmiddels zes dikke ordners bevat. Bart van Velzen van de UvA onderzocht de werken en concludeerde met een slag om de arm dat er sprake was van vervalsing, een grafologe concludeerde dat de handtekening steeds mogelijk van dezelfde hand was. Knubben krijgt inmiddels kopers aan de lijn die hun werk retour willen doen, maar hij is niet van plan om te bezwijken. 

Erna Kramer die van 1956 tot 1963 met Heyboer getrouwd was, bekijkt het werk in de galerie van Knubben en Simon en meent een ets te herkennen, die Heyboer in 1957 maakte in de tijd dat hij in Santpoort vanwege oorlogstrauma was opgenomen. In die tijd had hij een atelier aan het Groot Heiligland in Haarlem. Van Reenen vraagt haar of De Bakker zal onthullen van wie hij het werk gekocht heeft, maar Kramer heeft daar haar twijfels over. Inderdaad zegt De Bakker, naar aanleiding van zijn toegekende aanvraag voor een nieuw onderzoek, dat hij niet van plan is om te klikken zoals tegenwoordig in de mode is. Hij zal altijd zwijgen als het graf, zegt hij. Tenslotte zoomt van Reenen in op het graf van Heyboer in Purmerland. Simon schildert de letters Anton Heyboer van het uithangbord van de galerie. Hij zegt dat Heyboer een secreet was en mensen graag tegen elkaar uitspeelde en dus inmiddels vanuit zijn graf regeert.

Hier de site van Anton Heyboer, hier meer over de zaak in het artikel Ontmaskerd! De vervalser van Anton Heyboer van Bert Nijmeijer (HP/De Tijd, 21 april 2014).