Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



dinsdag 4 april 2017

Joke Hermens over Melancholie van de onrust, VPRO Boeken, 2 april 2017


We dienen de gegevens  die in ons paspoort staan te interpreteren

Het is alweer drie jaar geleden dat filosofe Joke Hermens tegenover Wim Brands zat om te praten over haar essaybundel Kairos, waarin ze een pleidooi houdt voor empathie. Inmiddels zit ze naast Jeroen van Kan, die haar bevraagt over haar essay Melancholie van de onrust dat is gekozen als boegbeeld van de Maand van de filosofie, die gister begon.
In dit essay zoekt ze naar het kantelpunt waarop de mens nog net over voldoende moed, daadkracht en hoopt beschikt om het tij te keren. Ze baseert zich, net als in Kairos, onder andere op Hanna Arendt en kiest een ander uitgangspunt dan haar collega Slavoj Zizek die in zijn laatste boek juist stelt dat de mens eerst wanhopig moet zijn om in actie te komen.

Van Kan vraagt of melancholie de grondstemming van het huidige levensgevoel is.
Hermens acht dit inderdaad het meest wezenlijke van de mens. omdat die weet dat hij gaat verdwijnen en alle verbondenheid kwijt raakt. Daarop zijn twee reacties mogelijk: men kan creatief worden of neerzinken in de ellende. Het zal kantje boord worden of de creatieve geest zal overwinnen.

Van Kan constateert een verschuiving in het essay van melancholie naar hoop.
Hermens antwoordt dat melancholie een ambivalente stemming is, waarin verdriet en een glimlach samenkomen. Dit paradoxale begrip leent zich ervoor waarheid op het spoor te komen. Voor onze ratio is dat moeilijk te begrijpen. Als we over ons zelf nadenken kan dat op twee manieren gebeuren, namelijk over het wat, waarmee we onze objectiviteit, zeg maar ons paspoort tonen, of over het wie waarmee we meer innerlijk bij onszelf te rade gaan. In het spel daartussen speelt zich ons mens-zijn af. Melancholie kan zich richten op de authentieke mens maar ook op de mens die verdrietig is. Het stralende van politici bijvoorbeeld, is te wantrouwen, omdat er nu eenmaal een treurige ondertoon is en men dat ook weet. Hermens schreef haar essay op basis van de visie van Arendt in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw, toen men een morele depressie meemaakte. De nazi’s speelden daarop in met de mythe van het arische volk.

Van Kan stelt dat Arendt na 2003 weer meer gelezen wordt en vraagt of dit komt door haar vooruitziende blik dan wel de onzekere tijd waarover ze schreef.
Hermens zegt dat het allebei waar is. Onze tijd is rijp voor een werk over het totalitarisme, omdat er parallellen zijn tussen de visie van Hitler en Trump over de plaats van hun land in de wereld en omdat ook hun methoden op elkaar lijken: het verspreiden van leugens en het opwerpen van alternatieve feiten. Beiden hanteren dezelfde gereedschapskist. In Oost Europa zien we de mythe van de zondebok weer opkomen.

Van Kan vraagt welk rouwproces we nu meemaken.
Hermens antwoordt dat we in onzekere tijden leven en aan identiteitsverlies lijden. Nostalgie naar het verleden is een van de kenmerken die daarbij hoort. Het gevaar is dat men vlucht naar het wat en alleen de solidariteit met de eigen groep predikt.

Van Kan vraagt naar een oplossing.
Hermens antwoordt dat we de ramen open moeten zetten en dat we de feiten moeten interpreteren die in ons paspoort staan in plaats van ons te laten reduceren tot vaststaande kenmerken. Juist de democratie heeft pluriformiteit nodig. Men moet ervoor waken dat de ziel rijk blijft. Daarmee is ze bij Ernst Bloch, die ze ook al noemde in het gesprek met Brands en die ze ongetwijfeld nog wel vaker zal noemen.  

Hier mijn verslag van het gesprek van Hermens met Brands over Kairos, hier mijn verslag van de lezing van Zizek over zijn boek The courage of the hopelessness.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten