Het gebeurt niet vaak dat een buitenlands boek zich in ons land afspeelt. In De val verblijft een oud-advocaat uit Parijs in Amsterdam. Hij houdt van de sfeer van de grachten en de nevelige sfeer die er omheen hangt. ‘Toch prachtig, die grachten ’s avonds! Dat mag ik zo graag, de wasem van schimmelend water, de geur van rotte bladeren die er vergaan, en de begrafenislucht die van de bloemenschuiten afslaat.’
Hij raakt in gesprek met een landgenoot in café Mexico-City op de Amsterdamse wallen. De advocaat, die onder de valse naam Jean Baptiste Clamence leeft, laat gaandeweg steeds meer over zichzelf los. Hij treedt tegenwoordig op als rechter-in-penitentie en geeft criminelen juridisch advies. Het opmerkelijke van dit boekje is dat alleen de advocaat aan het woord is en niet zijn gespreksgenoot. Deze bijzondere vorm wordt gecomplementeerd door de filosofisch getinte monologen die vaak cirkelen rond het thema oordelen. ‘Stel dat souteneurs en dieven altijd en overal veroordeeld werden! Dan zouden de eerlijke mensen zich allemaal permanent voor onschuldig aanzien, mon cher monsieur,’ zegt hij bijvoorbeeld.
De advocaat doet harde uitspraken over de mens die volgens hem de behoefte heeft om te domineren, zich verveelt en alleen maar rijk wil worden. Zelf was hij altijd ijdel en handelde uit eigenliefde. Hij vernederde een vrouw die zijn houding op liefdesgebied bekritiseerde. Uitgelachen worden was een onderwerp dat hij aan de lijve ervaarde. Zijn grootste trauma beleefde hij toen een meisje dat in de Seine verdronk en hij dat feit negeerde.
Langzaam sluit zich het net. Wurgend is het om de man zichzelf steeds harder te horen aanklagen. Eerst was hij nog voldaan over zijn dienstbaarheid ten aanzien van anderen, maar een incident in het verkeer waar hij in zijn auto moest wachten op een motorrijder die niet wegkwam voor het stoplicht, veranderde iets. Hij werd boos en vervolgens aangevallen door een automobilist achter hem. Het vergeten werd daardoor opgeschort.
Vrienden veroordeelden hem door hem uit te lachen. Hij ontdekte dat deugdzaamheid een keerzijde had en werd een leugenaar. De leugen was een weldadig schemer in vergelijking met de waarheid in volle licht. Hij ging zich te buiten aan uitspattingen met hoeren en drank. Het burgerlijk huwelijk schuift het land de pantoffels in, zegt hij over echtelijke trouw.
Hij neemt zijn landgenoot tenslotte mee naar zijn kamer en toont hem het gestolen schilderij De rechtvaardige rechters, dat hij in depot houdt.
Over zijn oplossing, namelijk om de tweeslachtigheid te aanvaarden, zegt hij tegen zijn landgenoot het volgende:
‘Ik heb me er juist mooi in genesteld, en ik vind er de gemoedsrust in waar ik mijn leven lang naar heb gezocht. Eigenlijk had ik ongelijk toen ik u zei dat het ontlopen van het oordeel de hoofdzaak is. Hoofdzaak is zich alles te kunnen veroorloven, met van tijd tot tijd een groot vertoon van eigen waardeloosheid. Ik kan me nu weer alles veroorloven, en ditmaal zonder dat er gelach losbreekt.’
‘Sinds ik mijn oplossing heb geef ik me tomeloos aan alles over, aan vrouwen, aan verwatenheid, aan verveling, aan ressentiment, en zelfs aan de koorts, die ik nu weer heerlijk voel opkomen.’
Toch is zijn oplossing niet ideaal, want hij is wel zijn onschuld kwijt. Hij hoopt zelfs dat zijn landgenoot een agent is die hem zal arresteren voor het in bezit hebben van het schilderij.
Het is maar een dun boekje maar met een complexe tekst, die sinds 1956 nog weinig aan actualiteit heeft ingeboet. De krachtige toon zou zich lenen om op toneel uitgesproken te worden, maar misschien is dat al eens gebeurd.
P.S: Zie ook het blog van Heldinne die me met haar persoonlijke reactie over De val razend nieuwsgierig naar dit boekje maakte.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten