Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



donderdag 3 februari 2011

Het belang van kunst en cultuur (2)


Over een slang die in zijn eigen staart bijt.

De wat belegen en rap uitgesproken lezing van Leo Samana die ik gister op dit blog samenvatte, riep bij mij allerlei vragen op waarover ik eerst moest nadenken. De lezing houdt verband met de aangekondigde bezuinigingen van dit kabinet. Freek de Jonge was een van de eersten die zich afgelopen najaar inzette tegen het voorgenomen beleid. De actie Nederland schreeuwt om cultuur richtte zich in concreto tegen de btw-verhoging op culturele voorstellingen. Die werd dan ook een half jaar uitgesteld. Ook wordt er minder bezuinigd op de omroeporkesten.

Samana keert zich tegen een rancuneus beleid waarin gesnoeid wordt om het snoeien. Hij dook in de geschiedenis om een ruimer perspectief neer te zetten over het subsidiebeleid en de visie van de staat op kunst. In de negentiende eeuw onthield de staat zich van bemoeienis en diende de kunst vooral om de genotszin van de burgerij te bevredigen. De hang naar schoonheid speelt nog steeds een belangrijke rol in de waardering van kunst. Als het om subsidiëring gaat komen we er daarmee niet, aangezien de kunst zich in de vorige eeuw steeds meer heeft uitgebreid tot de popcultuur en etnische varianten aan toe. Er is op het gebied van de geldelijke ondersteuning een wildgroei ontstaan. Selectie is noodzakelijk en moet gebeuren door deskundigen met verstand van zaken. Dat zal niet gemakkelijk zijn. Ik herinner me een discussie met iemand die zei dat de opera maar moest inleveren omdat die gigantisch veel geld kost en alleen voor een selecte groep optreedt. Hoe verhevener des te selectiever, zei Samana al, maar de belangrijkheid ervan lijkt fors aan waarde te hebben ingeboet. 

Tot zover over de huidige toestand. Volgens Samana moet een moreel kompas ontwikkeld worden om oordelen over kunst mogelijk te maken. Als ik hem goed heb begrepen moet in de toekomst uiteindelijk de keuze van onderop tot stand komen. Vandaar zijn pleidooi voor kunsteducatie. Ik hoor de juffen al zuchten en de meesters al klagen: ‘weer iemand die vindt dat het onderwijs daarin een taak heeft!’ Maar er gebeurt toch al het nodige aan kunstonderwijs op de basisschool en kunst is toch ook examenvak op de middelbare school?

Het is jammer dat Samana voorbij gaat aan de ideologisch functie van kunst en cultuur, zoals H. Michielse die in Kultuur als instrument van de heersende macht aan de orde stelt.
Cultuur ontstaat niet zomaar in de geest, maar komt voor uit de wijze waarop wij de productie georganiseerd hebben. Die bepaalt voor een groot deel de uitingen.

Samana zegt dat we de kunstuitingen van hun omhullende schillen moet ontdoen en afpellen tot het persoonlijke, het wezenlijke te voorschijn komt en we het authentieke ontdekken. Dat delft vaak het onderspit tegen het oppervlakkige, zoals dat wordt aangemoedigd door de vermaakscultuur bijvoorbeeld met de bouw van megabioscopen, waarin het volk na de kantoorarbeid vermaakt wordt en de eisen van het beroepsmatige bestaan even kan vergeten. De toestand van brood en spelen heeft geleid tot de door Samana geschetste esthetisering, waarin alleen de individuele smaak bepalend is.

Ik moet denken aan Rob Riemen die tijdens een recente lezing (zie artikel 1 februari j.l.)  leukheid als criterium aan de kaak stelde, maar ook aan de zendeling zonder God Johan Simons die in de documentaire Zeg dat het goed komt waarin hij als theatermaker wordt gevolgd, stelt dat we in een individualistische cultuur leven, waarin we met elkaar moeten concurreren en dat het communisme wat dat betreft als idee heel wat beter is dan het kapitalisme.
Cultuur als concurrentie staat denk ik ver af van de bedoeling van cultuur als verbroedering die het volgens Samana naast al die andere prachtige effecten zou moeten hebben. 

Wie beslist over wie er beslist? vroeg internetgoeroe Kelly zich af (zie WikiLeaks forever, 26 januari j.l.). Het is en blijft een kwestie van educatie, van ontwikkeling. Inzicht in het belang van cultuur vraagt om een ontwikkelde geest. Wat dat betreft bijt de slang zich in zijn eigen staart, zoals Samana al opmerkte.

Het maatschappelijk proces waarin we ons bevinden en de aard van de ontwikkeling zal op een of andere manier meegewogen moeten worden.  Wellicht komen we daarmee uit het labyrint en voorkomen we veldslagen over vraag welke de meest waardevolle cultuuruitingen zijn en welke geldelijk ondersteund dienen te worden. 

4 opmerkingen:

  1. Interessant stuk.
    Maar wordt kunst niet al eeuwen langs de lat van maatschappelijke behoeften en de smaak van broodheren gelegd? Zeg maar eigenlijk altijd al? Hoe anders moet je vruchtbaarheidsbeeldjes en Lascaux duiden, je kunt de vruchten van de geest nooit los zien van de tijd waarin die geest leeft.
    En iedereen die kunst maakt vangt geen mammoeten om op te eten, dus me dunkt dat specialisme al zo oud is als de mensheid.
    Of je wordt gewoon zondagsschilders zoals ik.

    "...Cultuur ontstaat niet zomaar in de geest, maar komt voor uit de wijze waarop wij de productie georganiseerd hebben. Die bepaalt voor een groot deel de uitingen...."
    Die snap ik niet. Als ik een tekening maak, of ik nu 5 ben of 50, teken ik dan eigenlijk altijd een lopende band? Omdat dat mijn voor-of achterland is? Of teken ik managers die uitzoeken hoe ze de mensen van de werkvloer kunnen manipuleren tot trouw en motivatie?
    Ik denk dat verschillende soorten kunstenaars verschillende talenten en manieren van kijken hebben. En dat andere mensen erg veel zin hebben om soms wat metafysisch naar de wereld te kunnen kijken. Het vangen van een menselijk talent, zoals taal, of zoals fantasie, in maatschappelijke druk gaat me wat kort door de bocht. Al is het zeker een factor, maar een persoonlijke, niet een opgelegde.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Beste Barbara,
    Bedankt voor je reactie. Samana zegt dat vroeger vaak in opdracht werd gewerkt en dat de schoonheid op de tweede plaats kwam. Inmiddels is dat laatste zo'n beetje het enige criterium geworden en dat is voor iedereen anders. Dus hoe bepaal je waar de overheid geld aan uitgeeft? Authenticiteit lijkt me daarbij een belangrijke maatstaf, maar ik begrijp ook wel dat ik me daarmee op glad ijs begeef. Wat doe jij als je moet kiezen tussen geld geven aan een jeugdorkest of een toneelgroep? Of gaat het misschien eerder om inhoudelijke criteria en hoe bepaal je die dan? Zondagsschilders zijn natuurlijk nooit weg!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ik heb hier net een uur zitten tiepen op een prachtig verhaal, nu is het weg. Zondagsschilders zijn bij voorbaat amateurs, sponsors en suikeroompjes blijven belangrijk voor het culturele gehalte van een land, tezamen met de lijdensweg die een fulltimekunstenaar kiest met kinderen en al.
    http://tvblik.nl/tijd-van-oogsten-paul-van-vliet-in-gesprek-met
    Eentje hiervan is mijn moeder.
    Doe eens een onderzoek naar de motieven van mafketels die hun geld steken in kunst, het belang voor een maatschappij, en vergeet die btw-tarieven even. Want daar wordt werkelijk niemand blij van.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Zondagsschilders,
    zondagsdichters,
    zondagsschrijvers:
    zondagskinderen!

    BeantwoordenVerwijderen