Maaike Meijer over Vasalis, VPRO-Boeken 27 februari 2011

Lijvige literaire biografie over een stille dichteres.

Wim Brands begint het gesprek met de opmerking dat Vasalis nooit in de openbaarheid wilde treden en vraagt aan Maaike Meijer wat ze van zo’n vuistdikke biografie gevonden zou hebben. Maaike antwoordt dat Vasalis, die ook moeder en psychiater was, vooral rust zocht en dat die hiermee geboden wordt.

Brands haalt enkele bekende dichtregels van de dichteres aan en laat het laatste gedicht van Vasalis, dat door Rob Schouten adembenemend werd gevonden, door Maaike voorlezen.

SUB FINEM

En nu nog maar alleen
het lichaam los te laten-
de liefste en de kinderen te laten gaan
alleen nog maar het sterke licht
het rode, zuivere van de late zon
te zien, te volgen-en de eigen weg te gaan.
Het werd, het was, het is gedaan.

Maaike zegt dat Vasalis (1909-1998) rust in haar bestaan noodzakelijk achtte om het contact met de bron, waaruit haar gedichten opwelden, te behouden. De bron moest schoon blijven en niet bedoezeld worden door rumoer. ‘Als je teveel in de media bent, ben je niet meer van jezelf,’ zou ze gezegd hebben, een uitspraak die velen tegenwoordig voor lief kunnen nemen. In haar dankwoord na het ontvangen van de P.C. Hooftprijs dat ze dat men haar maar door haar werk moest leren kennen. 

De erven, zijnde haar zoon en dochters, gaven toestemming voor deze biografie op voorwaarde dat anderen daarvan geen nadeel zouden ondervinden. Dat heeft te maken met het feit dat Vasalis ook psychiater was. Maaike zegt hierover dat zoiets moeilijk is voor een biograaf omdat die allerlei ontdekkingen doet in archieven. Zij respecteerde de voorwaarde omdat ze niet teveel over anderen in de nabijheid van Vasalis wilde uitweiden. Ze werkte zeven jaar aan de biografie en vond het heerlijk om samen met de dichteres te zijn. Vasalis was volgens haar een vrolijke, intelligente, melancholieke en vooral echte vrouw, die altijd klaar stond om anderen te helpen en te adviseren. Anderzijds was Vasalis volgens Maaike van graniet en trok ze duidelijke grenzen in haar leven. 
Vasalis had onder andere nauw contact met Bertus Aafjes en Victor van Vriesland. De laatste was zeer verliefd op haar en gaf haar een exemplaar van zijn bundel De onverzoenlijken met daarin de opdracht Aan de onzoenlijke. Vasalis trouwde met Jan Fortuyn omdat hij haar haar eenzaamheid gunde. Ze was ook bevriend met koningin Juliana, die een studiegenote uit Leiden was en schreef de vredesrede die Juliana in 1951 in New York uitsprak.

Haar tweede bundel, De vogel Phoenix, staat nauw in verband met het overlijden van een tweede kind tijdens de oorlog, zegt Maaike, die het ontstaan van deze bundel heeft kunnen blootleggen aan de hand van een droom van Vasalis over een gewond vogeltje dat haar wijsvinger omklemde. Dat vogeltje was haar muze. Schrijf door, zei die, tot je vinger is verbrand. Die droom, waarbij men moet verbranden om zich te kunnen vernieuwen, werd bijna rechtstreeks overgeheveld in haar gedichten en verklaart volgens Maaike dat Vasalis zich liet leiden door haar gewaarwordingen.
Ook Het ezeltje gaf inzicht in haar werkproces. Twee regels schrapte ze eruit. Vasalis beschreef een visioen en werkte verder nauwelijks aan haar gedichten. Ze stuurde wel eens wat naar Vestdijk, maar liet zich niet door zijn raadgevingen leiden.

Brands veronderstelt dat ze door de dood van haar zoontje afstand hield. Het dichten ging na 1954 moeilijker en daarna zweeg ze lange tijd. Maaike bevestigt dat ze na drie bundels stopte met dichten omdat ze dacht dat de bron was opgedroogd. Ze kreeg ook kritiek op haar ‘damespoëzie’. Maaike ziet haar als een ziener die in een geseculariseerde tijd iets inbracht over het zielenleven. We kunnen niet zonder het kloppende hart van het leven, zegt ze. Als er geen levensgebeurtenissen zijn die ons ertoe leiden, is er altijd nog de poëzie om ermee in contact te brengen.

Het was een gedenkwaardig gesprek op een regenachtige zondag in de winter. Of dat ook voor het boek geldt, zal moeten blijken. Jeroen Vullings twitterde dat hij het teveel van het goede vond. Wie geïnteresseerd is kan vanavond om 20.00 uur naar de presentatie van de biografie in De Rode Hoed. Meer gedichten van Vasalis staan op http://www.gedichten.nl/schrijver/M.+Vasalis en nadere informatie over de dichteres op http://nl.wikipedia.org/wiki/Vasalis.