Voor zijn vertaling van De rerum natura van de Romeinse dichter Lucretius ontving Piet Schrijvers, die al vele klassieke werken vertaalde, de Martinus Nijhoff Prijs 2011. Het is interessant kennis te nemen van de opvattingen die omgingen in het hoofd van Lucretius (99 tot 55 voor Chr.). Dat vindt ook Wim Brands die in de oorspronkelijke opname van dit programma op zondag 6 februari j.l. net na een ongeluk met een auto overleefd heeft en nog niet kan lopen. Hij las het boek in het ziekenhuis en vindt dat wij met zijn allen dommer zijn geworden.
Schrijvers erkent dat de vragen waar Lucretius zich mee bezig hield, nog steeds actueel zijn. Alleen de natuur- wetenschappelijke inzichten zijn sterk verbeterd. De atoomtheorie was echter al bedacht door Democritus en overgenomen door Epicurus, de leermeester van Lucretius.
Brands stelt dat we voor huidige ethische kwesties nog steeds te rade kunnen gaan bij Lucretius, bijvoorbeeld waar het zijn opvattingen over plichtsbetrachting betreft.
Volgens Schrijvers verzette Lucretius zich tegen het vulgaire epicuristische idee van genotzoeken. Hij gaat uit van een sociale notie en legde daartoe de rechten en plichten van de mens vast in een sociaal contract. Wat de plichten betreft onderscheidde hij onder andere die jegens de familie en het vaderland. Terwijl zijn leermeester Epicurus ook rust als belangrijk principe hanteerde, kon dit strijdig zijn met het opkomen voor de familiebelangen.
Brands is geïnteresseerd is Lucretius’ idee over het leven in het verborgene. Schrijvers zegt dat het belangrijk was in sociale contacten niet alles te ventileren, zich te wijden aan studie en zich niet te veel te verliezen in de wereld. Het bevredigen van de natuurlijke behoeften volstond. Een mens hoeft niets meer.
Brands begint over de doodsangst, die hij in zijn inleiding al noemde, misschien door het ongeluk. Schrijvers zegt dat Lucretius daarover in de tweede helft van boek III schrijft, een deel dat ook veel ingezien werd door Montaigne en dat begint met de formule die ook door Mulisch werd aangehaald, namelijk dat de dood er niet is als ik er ben en omgekeerd. Lucretius doelde op de angst na de dood. De stervensangst diende men onder controle te krijgen door een rationele benadering van gevoelens, zoals bijvoorbeeld in de Rationeel Emotieve Therapie gebeurt. De Stoicijn Epictetus gebruikte daarvoor al spreuken, die in een handboekje werden verzameld. Dit zgn. Encheiridion is als pdf te downlaoden. http://www.arsfloreat.nl/documents/Encheiridion.pdf/
Brands vraagt Schrijvers een huidige kwestie te noemen die te lijf kan worden gegaan met Lucretius. Schrijvers neemt de kwestie van de onsterfelijkheid van de ziel. Hierdoor is een ethiek gebaseerd vanuit goddelijke beloning en bestraffing. De Germanen vreesden al de toorn van de goden als het begon te onweren, dacht ik meteen. Lucretius ziet de goden ver van ons vandaan in een interkosmische ruimte waar ze geen invloed op ons kunnen uitoefenen.
In de tweede helft van boek V dat over de evolutie handelt zien we dat de levensprincipes niet veranderd zijn. Hebzucht is nog net zo sterk als tweeduizend jaar geleden.
Volgens Schrijvers werd Lucretius veel gelezen door de achttiende eeuwse Verlichtingsfilosofen. Voltaire hield van Lucretius omdat hij de goden buiten spel zette.
Brands vraagt tenslotte welke raad Lucretius hem zou geven ten aanzien van zijn ongeluk. Volgens Schrijvers zou Lucretius hem niet aanraden zich als een Stoïcijn te laten verrassen, maar ook niet om schichtig om zich heen te kijken en in elke auto een potentieel gevaar te zien. Epicurus hanteerde het avocatio mentis: het wegroepen van de geest, niet denken aan het gekwetste been, maar terug te gaan naar gelukkiger dagen, dagen waarin Wim wellicht vrolijk door de Amsterdamse binnenstad flaneerde, zo stelde ik me voor.
Voor een uitgebreide recensie van De natuur van de dingen door Maartje Somers in NRC:
http://www.nrcboeken.nl/interview/%E2%80%98het-bliksemt-in-lucretius%E2%80%99-taal%E2%80%99/
Leuk stuk.Lucretius was en blijft een zeer interessante man.
BeantwoordenVerwijderen