Helma van Lierop, bijzonder hoogleraar in de kinder- en jeugdliteratuur aan de Universiteit van Leiden leidt de lezing in. Deze wordt in het jaar dat de naamgeefster honderd jaar zou zijn geworden, voor de twaalfde keer gehouden en leidt vaak tot reflectie en/of is aanleiding tot initiatieven. In de volle Lokhorstkerk in Leiden refereert ze aan Peter van Gestel die onlangs in De Standaard in een brief een hommage aan Annie Schmidt bracht. Als introductie op het werk van Zwigtman, die in 2001 debuteerde met het historische jeugdboek Spelregels, dat over een middeleeuws huwelijk gaat, stelt Van Lierop dat de historische roman in de jeugdliteratuur in de belangstelling staat sinds die in de volwassenen literatuur over zijn hoogtepunt heen is. Thea Beckman vernieuwde het genre door gewone jongens en meisjes als hoofdpersoon te nemen en nog later kwam de opvatting in zwang dat de geschiedenis wordt gevormd door verhalen. In het werk van Zwigtman overheerst de spanning tussen het vreemde en het vertrouwde. Nodig daarvoor, heeft Zwigtman zelf ooit gezegd, is overgave en - stelt Van Lierop - in geval van het schrijven van historische romans daarnaast ook een overgave aan de geschiedenis.
‘Ik heb iets stoms gedaan.’ Met die woorden begint Floortje Zwigtman (zie foto) haar lezing, die als ondertitel heeft: ‘Hoe schrijven Gaat en Waarom Fictie Gevaarlijk is’. De zin komt van een man die een meesterwerk schreef, zijn manuscript met die uitspraak bij de receptie van een uitgeverij overhandigde en daarop verdween. Niet het feit dat men hem met een krantenbericht moest opsporen, had Zwigtman gegrepen, maar dat eerste zinnetje. Het is volgens Zwigtman gevaarlijk om een boek te schrijven. Ze vergelijkt het met de spin Sebastiaan uit het gelijknamige gedicht van Annie Schmidt die zo’n drang van binnen voelt dat hij het niet kan laten om een web te maken. ‘Zeiden alle and’re spinnen: O, Sebastiaan, nee, Sebastiaan, toe, Sebastiaan, toom je in!’
Al in 1516 schreef Thomas More in Utopia, dat over de ideale staat gaat, over de vrees om te publiceren, daarmee jezelf uit te leveren en niet te kunnen uitleggen wat het nut is van een schriftuur in een maatschappij waar men met zweet zijn brood verdient.
Wat brengt literatuur? luidt de hamvraag van Zwigtman. Ze gaat voor een antwoord terug naar Annie Schmidt die opgroeide op in een Zeeuws domineegezin met een vertelgrage moeder en een grote bibliotheek van haar vader. Lezen opende voor haar de wereld net als voor de zusjes Brontë, die in het Engelse predikantengezin ook een bibliotheek tot hun beschikking hadden. Zowel Annie als Charlotte, Emily en Ann hadden daaraan niet genoeg. Om hun fantasie te stillen moesten ze gaan schrijven.
Zwigtman, die vaak teruggrijpt op de Engelse literatuur en zichzelf op haar website een Britse noemt in het lichaam van een kaaskop, stelt dat in literaire romans verzonnen personages vaak levendiger zijn dan reëel bestaande en dat het schrijven een zoektocht is naar zaken die voor de schrijver onbekend zijn. Tegelijk vraagt ze zich af dat het allemaal waard is. Ook Annie Schmidt vroeg zich vaak af of ze niet moest kiezen tussen schrijverschap en moederschap, tussen de emotionele woestijn of het gezinsleven.
De vraag of leven met papier het echte leven kan vervangen, hangt Zwigtman op aan dat van Hans Christiaan Andersen, die arm werd geboren in Odense als zoon van een schoenlapper en na de vroege dood van zijn vader naar Kopenhagen ging om daar de mensen te vermaken. Zwigtman zegt dat ze hem postuum door elkaar zou willen rammelen vanwege zijn ziekelijke behoefte geprezen te worden en zijn geringe zelfreflectie. In zijn sprookjes kon hij wel eerlijk zijn. Door zijn gedachtespinsels in woorden te vatten bezwoor hij zijn demonen. Schrijven geeft macht over de wereld en schept afstand om met de eigen emoties om te gaan.
Schrijven begint - net zoals bij de spin Sebastiaan die niet kan wachten met het maken van een web - met de drang om de complexe wereld te onderzoeken. Daaraan koppelt Zwigtman het laten horen van meerdere stemmen, het niet oordelen, maar de vrijheid van interpretatie overlaten aan de lezer, hoewel ze erbij zegt dat die aspecten in meer of mindere mate kunnen voorkomen.
Schrijven - en ook lezen - is een manier om te ontdekken wat men niet weet, om meer tolerantie te krijgen voor het onbekende en te twijfelen aan het bestaande. Kinderen zijn graag bereid de prijs te betalen voor de angst die het oplevert om achter de gordijnen te kijken. Kundera stelde - in een tijd dat Oost Europa onder de juk van het communisme leefde - dat twijfel onverenigbaar is met één waarheid. Zwigtman zegt dat die ook niet verenigbaar is met de commerciële waarheid, zoals wij die tegenwoordig kennen. Literatuur is de vijand van het simplisme en dat kan gevaarlijk zijn. De wereld is groter dan men denkt, maar men wordt beloond met een niet ophoudende verte.
De lezing verschijnt in Literatuur zonder leeftijd.
Het adres van de website van Floortje Zwigtman: http://www.floortjezwigtman.nl/home.htm/
Meer informatie over de naamgeefster kunt u, behalve in de prachtige biografie van Annejet van der Zijl, vinden op: http://www.annie-mg.com/
gewijzigd 26 mei 15:34 uur
gewijzigd 26 mei 15:34 uur
Mooi Stuk!
BeantwoordenVerwijderendank!
BeantwoordenVerwijderen