Filmrecensie: Entre les murs (2008), Laurent Cantet

Vanwege het begin van het filmfestival van Cannes 2011 op deze plaats een verslag van de winnaar van de Gouden Palm in 2008, een adembenemend docudrama over het leven in een school, binnen de muren van de klas vooral, dat zich een plaatsje verschaft tussen Etre et avoir (2002) en de lessen van de Nederlandse schooltuinleraar Ben Ydema, geportretteerd in de documentaire De groene hemel. 

Entre les Murs is gebaseerd op de gelijknamige roman van de voormalige leraar François Bégaudeau, die ook de hoofdrol speelt en een intiem inkijkje biedt in de klas van Francois Marin en de zwarte school in het 19^e arrondissement van Parijs. Aan het begin van een nieuw schooljaar stellen de docenten, de oude en de nieuwe, zich aan elkaar voor en nemen hun roosters in ontvangst, waarbij ze elkaar alvast wijzen op lastige leerlingen.

Marin komt meteen in zijn lokaal in een heksenketel terecht en zegt de klas dat ze op die manier kostbare tijd verliezen, hetgeen meteen al tot de eerste aanvaringen leidt.

We zien een mentor die eerlijk is en recht door zee, zorg heeft voor zijn leerlingen naast de kennis die hij wil overdragen. Hij geeft informatie van de leerlingen terug om hen meer bewust te maken. Door het camerastandpunt zit de kijker op de voorste rij en ziet welke woorden leerlingen in een tekst moeilijk vinden. Marin schrijft die op het bord en legt ze vervolgens uit. Als hij een begrip wil duidelijk maken in een zin, krijgt hij van enkele meisjes de klacht dat hij de bleekschetennaam Bill gebruikt, als het over een lastige werkwoordsvorm gaat, krijgt hij als commentaar dat die nooit meer wordt gebruikt. De leerlingen proberen hem van zijn stuk te brengen, maar Marin blijft rustig, ook als een jongen hem na enkele omtrekkende bewegingen vraagt of hij van mannen houdt. Het duurt even voordat Marin de vraag ontkennend beantwoordt. Hij is meer geïnteresseerd in het ontsluiten van de gedachtewereld van de puber.

Daarin passen ook de spreekbeurten, die soms tumultueus verlopen en de opdracht om een opstel te schrijven met als thema Zelfportret. Daartoe heeft de klas het dagboek van Anne Frank gelezen. Een meisje wilde niet voorlezen en stuurt aan op een confrontatie met de leraar, die haar na de les bij zich roept. Ze mag niet eerder naar haar vriendinnen die op de gang staan te wachten, voor ze haar excuses heeft aangeboden. In de deuropening roept ze Marin toe dat ze de excuses niet meent.

Het onderwerp voor het opstel roept de nodige weerstand op. Ze zijn veel minder interessant dan Anne Frank, zeggen ze, hetgeen Marin beaamt, maar hetgeen anderzijds niet betekent dat ze niets hebben meegemaakt. Het roept ook schaamte op. Een jongen zegt dat hij niet bij de moeder van een vriend wilde eten omdat hij haar respecteert. De Chinese Wey schaamt zich er daarentegen voor dat de klas zo weinig schaamte kent. Hij krijgt als commentaar van de anderen dat hij alles altijd goed doet, waarmee de jongen, die - zo vernemen we later - veel gamet, nog meer buiten spel wordt gezet. 

Behalve de gang van zaken in de klas komen ook de gesprekken in de lerarenkamer, de schoolvergaderingen en de oudergesprekken aan bod. Marin keert zich tijdens een vergadering tegen een voorstel om, gezien het toenemend aantal incidenten, een strafpuntensysteem in te voeren. Hij gelooft niet in algemene regels, maar wil steeds per situatie bekijken hoe te handelen, bijvoorbeeld als het gaat over mobieltjes op school, waarmee de leerlingen soms ongewenste foto’s maken.

Het loopt uit de hand als Esmeralda en Khoumba, die als klassevertegenwoordigsters bij een lerarenvergadering aanwezig zijn - hetgeen verbazingwekkend is als zoiets de gewoonte is in Frankrijk - een medeleerling over een slecht oordeel inlichten. De jongen zegt tijdens de les dat hij vernomen heeft dat de leraren hem hebben afgekraakt. Marin probeert dat te weerleggen, maar heeft de schijn tegen. Hij kan het niet uitstaan dat de meisjes zo zaten te giechelen tijdens de vergadering en zegt dat ze zich gedroegen als dellen. Dat is een stap te ver. Ook een rustige leerling doet opeens van zich spreken. Het leidt tot een vechtpartij waarbij de jongen die de aanleiding was, de klas uitstormt. Nadat een collega, die iets ter ore is gekomen over de belediging, Marin daarop aanspreekt, doet die nog een manmoedige poging op het schoolplein om de zaak te klaren, maar dat lukt hem niet. Als kijker wordt je door plaatsvervangende wanhoop besprongen en zou je het liefst weglopen. Marin heeft het er kwaad mee als de tuchtraad besluit de leerling van school te sturen, maar hij herpakt zich en haalt de laatste les van het schooljaar, waarin de leerlingen vertellen wat ze geleerd hebben. Esmeralda heeft niets geleerd maar wel De Staat van haar zus gelezen, over Socrates die de mensen op straat vragen stelt, waarover ze humoristisch vertelt.

In de film zitten zwakke momenten, zoals een incident waarbij een leraar overstuur over het gedrag van leerlingen de lerarenkamer binnenstormt en aan het eind zit er een losse draad in over een meisje dat na de laatste les naar Marin toekomt en zegt dat ze niets heeft geleerd maar over wie we verder niets vernemen. Over het geheel genomen is de film echter een lust voor het oog en het oor en geeft het aan op welke nauwe paden een leraar zich beweegt die hart heeft voor zijn pupillen. De charme om toegang te krijgen tot hun belevingswereld houdt het gevaar in dat men uitglijdt en dat komt, gezien het commentaar van mijn zoon, zelf een middelbare scholier, vaker voor.