WikiLeaks forever

 De nieuwe Pinokkio is doorzichtig.

Anders dan het wat matte artikel dat Rob Wijnberg van nrc.next van diezelfde dag deed vermoeden, was de Tegenlicht-uitzending van 24 januari j.l. over de voors en tegens van een maatschappij zonder geheimen, zeer boeiend. Zijn de openbaringen van WikiLeaks een hype, hebben we te maken met een incident of staan we aan een begin van een nieuw tijdperk? Een interessante vraag in het kader van dit blog, dat speurt naar maatschappelijke vernieuwing in het tweede decennium van deze eeuw. De meningen van de drie kenners verschilden nogal en daarom wendde Wijnberg zich af en toe tot zijn eigen redactie.

Afgewisseld met beelden uit The Matrix waarin een hacker de mensheid wakker schudt, vertelde Rop Gonggrijp eerst dat internet de informatie-uitwisseling heeft verbeterd vergeleken bij de piratenpartij en de obscure alternatieve blaadjes uit de jaren tachtig. WikiLeaks is, anders dan Jeroen Wollaerts in een NOS chat op 19 december j.l. stelde, geen doorgeefluik maar een journalistiek project. De overheid is hier in het nadeel vanwege de snelheid van informatiedoorgifte. In het krachtenspel tussen overheid en burger zal in de toekomst de vraag beantwoord worden waar het nieuwe evenwicht komt te liggen.

De eerste persoon die Wijnberg opzocht was de Amerikaan Kevin Kelly, een visionair van de digitale cultuur die zojuist een boek heeft geschreven onder de titel ‘What Technology Wants’. De technologie wil volgens hem mensen steeds meer mogelijkheden bieden. Internet is een planetair communicatiesysteem, dat ons allen met elkaar verbindt. De fundamentele transformerende kracht van dit medium is te vergelijken met de uitvinding van het vuur en de taal. De mensheid krijgt een diepere identiteit, waarbij de rol tot onszelf en de ander verandert. Kelly ziet WikiLeaks als een ongecontroleerde bron van informatie die zowel goed als slecht kan uitpakken. Goed als tegenkracht tegen geheimhouding, slecht als vertrouwelijkheid wordt geschonden.

De Britse schrijver en psychiater Theodore Dalrymphe, wiens boek Profeten en charlatans door Marc Reugebrink al eens kritisch onder de loep werd genomen, stelt daartegenover dat WikiLeaks net als een totalitair regime de mensen aanzet alleen te schrijven wat men van hen verwacht. De onmogelijkheid van geheimhouding werkt oneerlijkheid in de hand. In het huidige leven zijn relaties heel verschillend. Men kan niet tegen iedereen hetzelfde zeggen. Ook het onderscheid tussen privé en openbaar is betrekkelijk. Het benoemde gezag wordt getoetst, maar moet wel iets uit te voeren hebben. WikiLeaks werpt zich zonder daarop aangesproken te kunnen worden op als morele scheidsrechter.

De redactie van nrc.next vindt dit te ver gaan. Om te voorkomen dat Assange te veel macht krijgt bepleit NRC-hoofdredacteur Vandermeersch dat er meer initiatieven als WikiLeaks moeten komen.

De Belgische mediasocioloog Derrick de Kerckhove is aanhanger van Marshall McLuhan, die eerder deze digitale revolutie voorspelde. Hij vindt WikiLeaks geen moralistische maar eerder een satirische club, op zoek naar betrouwbaarder informatie dan de overheid geeft. Dit alternatieve medium verzet zich net als de tegencultuur in de jaren zestig tegen het establishment, niet tegen de regering van Obama.

Vertrouwen is belangrijk op internet. WikiLeaks vormt een krachtig medium op weg naar nieuwe verhoudingen waarin privacy plaats maakt voor non-privacy, hetgeen alleen zorgelijk is vanuit de privépersoon gedacht. Net als de tribale mens zoekt de moderne mens groepsprivacy. We worden transparant. We zijn de nieuwe Pinokkio.

Kelly meent in overeenkomstige termen dat de clan van vroeger plaats maakt voor een planetaire cultuur en dat meer openbaarheid leidt tot een herdefinitie van het begrip privacy. Die was wellicht een tijdelijke stap in de ontwikkeling van de mensheid en kunnen we achter ons laten. Transparantie is nodig om als individu gezien te worden, zoals we allen willen. In een wereld van privacy is geen symmetrie mogelijk omdat de een meer kennis bezit dan de ander. In een transparante wereld heeft iedereen dezelfde kennis.

Dalrymple denkt dat alleen een oppervlakkig persoon transparantie voorstaat en vreest dat echte informatie in de lawine van WikiLeaks ondergesneeuwd raakt, zoals ook gebeurt in het ziekenhuis waarin hij werkzaam is. NRC redacteur Joost Oranje heeft eveneens oog voor het gevaar dat de grote hoeveelheid informatie moeilijk te filteren is.

Over de relevantie van de informatie zegt Kelly dat zoiets altijd onzeker is. Hij spreekt grappig over de vraag who decides who decides die nooit een einde kent en altijd onderwerp van discussie zal blijven. Geheimhouding geeft macht. Het monopolie op kennis brokkelt af. We gaan van een op ownerschip gebaseerde naar een acces maatschappij. Sharing is tegengesteld aan het bewaren van secrets.

Zijn conclusie dat vrijheid in de maak is wordt niet meteen omarmd door Wijnberg, die vindt dat er op het gebied van heldere en eerlijke keuzen nog veel werk aan de winkel is. De opmerking van Vandermeersch snijdt volgens mij hout, om in beeldsnijderstermen te blijven. Het kan niet zo zijn dat Assange de macht naar zich toetrekt. De heisa over privé bezit lijkt mij eerder iets voor mensen die wat te verbergen hebben.

WikiLeaks blijft inmiddels de gemoederen bezig houden. Op dezelfde dag kwam Vrij Nederland met het artikel Nederland, de kleine cowboy waarin men op grond van WikiLeaks- documenten aantoont hoe graag ons land optrekt met het grote Amerika. Wij laten graag zien hoe dapper we zijn, ook als de grote broer daar zelf minder oog voor heeft. De Atlantische reflex doet ook deze week weer van zichzelf spreken.

Hans Laroes liet tijdens een NOS-chat op 21 januari j.l. weten dat de NOS 3250 van de 25000 zogenaamde cables in zijn bezit heeft en inmiddels 100 daarvan heeft gepubliceerd. Het gaat om Amerikaanse versies van rapportages, die echter wel een goed beeld geven hoe hoge omes druk uitoefenen. Top secrets vallen hier niet onder. De veroordeling door Hillary Clinton was een mooie reclame voor WikiLeaks. Volgens Laroes zal de diplomatieke dienst gaan nadenken over het beschermen van informatie. Wellicht kan Tegenlicht eens wat diplomaten over het belang van vertrouwelijkheid en openheid aan het woord laten.