Het zwijgen van Lou de Jong

De ontmaskeraar ontmaskerd

Wie kent hem niet? De man die veertien dikke delen in gekleurde omslagen volschreef over Het koninkrijk de Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog en die in de jaren zestig de serie De bezetting presenteerde. De ernstig ogende man begeleidde met een sonore stem de meest vreselijke beelden uit de concentratiekampen, waar men de lijken op een hoop gooide. Een wereld die zo anders was dan die waarin wij kinderen leefden.

Toen ik las over de documentaire van zijn kleindochter Simonka, die het bestaan onthult van brieven van zijn omgekomen tweelingbroer Sally, die Lou verborgen hield voor diens kinderen, vroeg ik me af hoe het mogelijk was dat iemand die zijn hele leven bezig was om de oorlogsfeiten op te sporen, de persoonlijke geschiedenis veronachtzaamde? Was er sprake van verdringing?

De moeder van Simonka vertelt dat ze na de dood van haar broer in 2005 achter zijn nachtkastje een grote envelop vond met daarin brieven en foto’s van zijn tweelingbroer Sally. Ze noemt het explosief materiaal omdat de zoons van Sally, Daan en Abel, die nooit onder ogen gekregen hebben, al hadden ze dat wel meerdere keren aan hun oom gevraagd. Volgens Abel reageerde zijn oom dan ongemakkelijk en verveeld. ‘Je moet je niet met het verleden bezig houden,’ zei Lou dan. Dat accepteerden ze, want Lou was een autoriteit.

We zien Daan in het NIOD waarvan Lou tot zijn pensionering directeur was, wat lacherig de documenten bekijken die in dozen zijn opgeslagen. Later tijdens een familieherdenking bij het graf van zijn oom houdt hij een cynische toespraak.

Lou studeerde geschiedenis en was journalist bij de Groene Amsterdammer tot hij na de capitulatie met vrouw en kinderen naar Engeland vluchtte. Hij werkte daar voor Radio Oranje. Na de oorlog vernam hij dat zijn hele familie, op Daan en Abel na, in concentratiekampen was omgekomen. Sally was toen rond de dertig jaar oud.

Daan en Abel zaten ondergedoken bij verschillende gezinnen: Daan in een villa in Middelburg en Abel in Leiden. Abel vond de scheiding pijnlijk. Lou vond het gezin van de typograaf niet bemiddeld genoeg en haalde de jongen terug naar zijn eigen huis, maar Abel kon niet aarden en ging na een half jaar weer naar Leiden. Daarna heeft hij weinig contact meer met zijn oom gehad. Daan verbleef in Middelburg bij een gestudeerde familie, maar vond het daar een kille bedoeling. Hij voelde zich een vreemde eend in de bijt en verveelde zich. Lou zei boos dat hij genoeg speelgoed had en niet moest zeuren.

In oude televisiefragmenten spreekt Lou over zijn tweelingbroer Sally, een arts, getrouwd en gemobiliseerd in de oorlog. Hij vertelt eerlijk dat hij het hinderlijk om deel te zijn van een tweeling, om altijd met iemand samen te zijn, soms dichtbij elkaar maar vaker ver weg.

In 1995 werd hij aan de tand gevoeld door good old Ischa Meijer. Lou bleek zelfs over het graf heen jaloers te zijn op zijn broer, die beter was dan hij, die cum lande afstudeerde en innemend was terwijl hij zelf ijdel en gehaast is.

Een buurvrouw bevestigt het beeld van een lieve arts die haar in de tijd dat ze in verwachting was vertelde over het verloop van de zwangerschap, hetgeen toen nog weinig gebeurde. 

Simonka’s documentaire maakte veel los in de familie. Abel trok zich tussentijds en tot verdriet van Daan terug, omdat Simonka zijn inziens teveel in familiekwesties roerde.

Daan vertelt hoe vreselijk de tegenstelling was tussen zijn vader en zijn oom: de eerste moest Mengele helpen bij experimenten op tweelingen nota bene, de tweede stond in aanzien werd gelauwerd. Aan het eind van het programma praat hij nog met Thijs, een zoon van Lou, over de achtergehouden brieven. Thijs zegt dat hij ook nooit veel contact met zijn vader had, maar veel nader komen ze elkaar niet en dat schrijnt. 

Het is dapper dat kleindochter Simonka deze documentaire maakte. In 1978 nam Lou de Jong ook al eens een verkeerde beslissing door Willem Aantjes ten onrechte te ontmaskeren als lid van de Waffen SS. Het is goed dat de onderste steen boven komt. Een mooie proeve van waarheidsvinding. Met dank aan Simonka, haar moeder en haar oom Daan.

Het zwijgen van Lou de Jong is nogmaals te zien, komende zondag 16 jan. om 17.05 uur op Ned 2.