Recensie: Schuifkaas (2011), Rudie Kagie

Aangrijpend, eerlijk en vermakelijk portret over tehuisopvoeding.

Elke reünie is hetzelfde. Behalve de geijkte rituelen rond de uitvoering zoals het herinneringsboek, de groepsfoto, en natuurlijk de belofte elkaar vaker te zien, worden - of men het wil of niet - dezelfde gedragspatronen van vroeger weer in gang gezet Rudie Kagie maakte mij nieuwsgierig naar dit fenomeen tijdens een eerdere bijeenkomst in de Balie in Amsterdam over de bio-industrie, waarachter dit keer de term biografie schuilging. http://reinswart.blogspot.com/2011/03/de-bio-industrie-2.html/

Kagie heeft mooie vlotte pen en dat maakt het lezen van Schuifkaas tot een feest, al zijn uithuisplaatsing en een gedwongen verblijf in een kindertehuis geen vrolijke gebeurtenissen. Kagie (1950) bracht zijn jeugd door in Nieuw Voordorp in Voorschoten omdat zijn vader getraumatiseerd was door de oorlog en zijn moeder uit huis gevlucht was. Gelukkig was er nog wel een opa die hem leerde om magisch te denken en hem daarmee hoop gaf voor de toekomst.

In dit Relaas van een reünie, zoals de ondertitel luidt, is de aanstaande reünie voor groepsleiding en pupillen van het kindertehuis de worst die ons wordt voorgehouden. Kagie treedt op uitnodiging van groepsgenoot Gerard Top toe tot de voorbereidingscommissie met daarin ook de vroegere directeur Karel Vreugdehil en pupil Henk, die na zijn geboorte al in het tehuis werd opgenomen en zich opwerkte tot groepsleider. De besprekingen verlopen niet gemakkelijk omdat er verschillende opvattingen. Gerard haakt af, omdat hij vreest dat het een feestje voor de groepsleiding gaat worden, terwijl hij juist een kritisch geluid wil laten horen. Gerard Top is een van de drie broers die door zijn ouders in een kindertehuis werd gedumpt. ’Zodra er een nieuwe Top bij was gekomen, was het van: hup, naar Nieuw Voordorp ermee.’ Broer Eugène is de mecenas die de kosten betaalt. Kagie is primair nieuwsgierig naar het kind dat hij was.

Kagie zit in de voorbereidingscommissie tussen twee vuren in. Hij wijt dat aan zijn jeugd waarin hij tussen zijn vader en moeder moest schipperen. Daarom ook koos hij al op jonge leeftijd voor het vak van journalist. Als neutrale toeschouwer kan hij overal buiten blijven. Het is spannend te lezen hoe Kagie zich op de komende ontmoeting met lotgenoten voorbereidt. In de twist tussen Gerard en Henk houdt hij zijn mond, maar omdat het wordt aangewezen als spreker zal hij zich toch moeten laten horen. Op het moment dat het reünieboek door de steile Henk gecensureerd wordt, voelde ik zelf de neiging om op te stappen. Het is treffend hoe hij Henk typeert: ‘Doordat hij weinig begrip opbrengt voor de pijn van andere oud-Nieuw Voordorpers, is hijzelf een onbegrepene geworden.’

In een afgewogen compositie wisselt Kagie de voorbereiding van de reünie af met zijn jeugdherinneringen aan het tehuis, dat in één zin getypeerd kan worden: ‘Het was kop dicht en gehoorzamen’. In snelle halen neemt Kagie de lezer mee. De korte zinnen en het ontbreken van aanhalingstekens tijdens dialogen verhogen de vaart. Het is wel duidelijk wie wat zegt. Schuifkaas was een plakje kaas dat een kwart van de boterham bedekte en met elke hap een stukje naar achteren opschoof. De schrijver demonstreert zelf de werking ervan:  http://www.youtube.com/watch?v=ojIYPSaQQ6U/

Het is interessant wat Kagie zegt over de verhoudingen tussen leiding en pupillen. Er bestond een aangeboren wantrouwen tegen de leiding, omdat die de vertrouwensband met de ouders niet in de weg mocht staan, zelfs wanneer de laatsten dat vertrouwen behoorlijk beschaamd hadden. Kagie kijkt terug op het raadselachtige huwelijk van zijn ouders, ondervindt de schaamte over hun falen en de moeite om bondgenootschappen aan te kunnen die niet onvoorwaardelijk zijn.

Hij spreekt over hun jeugd met Alfred Birney, wiens laatste boek over een rivier ik onlangs recenseerde. http://www.literairnederland.nl/2011/05/20/recensie-rivier-de-brantas-alfred-birney/ Birney, die van Indische Nederlandse afkomst is, kende een gelijkwaardige achtergrond als Kagie en schreef daarover in drie eerdere boeken. Beide mannen zien in hun gewelddadige vader zowel een dader als een slachtoffer. Birney kwam er pas later achter dat kameraadschap met de leiding van het tehuis een illusie was.

Hoewel een climax zoals in de film Festen van Vinterberg ontbreekt en ik graag meer had gelezen over het mechanisme over het terugvallen in oude rollen, is Schuifkaas ook zonder die elementen een aangrijpend, eerlijk en vermakelijk portret van een tehuisopvoeding, dat alle aandacht verdient.