Theaterrecensie: Mirakel, Josse de Pauw en Corrie van Binsbergen, Toneelschuur, 16 april 2016

Een mens op een stoel doet geen kwaad

Josse de Pauw vertelt aan het begin van de voorstelling Mirakel dat hij en Corrie van Binsbergen toch maar niet de bijtende tekst van W. H. Auden over de kindermoord van Herodes zullen brengen, zoals op de flyer met de foto van Cees van de Ven wordt aangegeven. Daarop zien we  Van Binsbergen met hoed en hijzelf met een kroon op zijn hoofd. De apologie van Herodes is te gruwelijk. Ze kiezen liever voor wat lichtere kost.

Dat blijkt al meteen met het eerste verhaal over een man op leeftijd die met oude vrienden op een feest is, maar liever naar huis toe wil. Hij is moe en moet niets hebben van weer een anekdote, die volgens de Griekse herkomst een onuitgegeven verhaal is. De verhalen die hij hoort zijn meer van vroeger dan over vroeger. Een bezoek aan de wc is zijn redding. Hij plast tegenwoordig liever op de pot dan in het urinoir. Daar kan hij rustig nadenken over de naam van de musicus die tegen hem aan stond te praten. Als hij vervolgens in de spiegel kijkt vraagt hij zich af wie die persoon is die hij daar ziet. Beelden van vroeger passeren de revue. Hij ziet een jongeling met lange haren die de angst bij zijn vader opriepen dat hij een homo was. Hij ziet een jongeman bij aankomst op de luchthaven van Algiers waar de vloer doordrenkt was van Pastis omdat de Algerijnen liever de flessen kapot gooiden dan er invoerrechten over te betalen. Hij ziet een man die met zijn vrouw door de nacht danst, een man die tegen zijn dochter zegt dat ze aan anderen moet geven omdat dit vanwege de draaiing van de aarde vanzelf weer bij haar terugkomt, een man die zich aftrekt bij een pornofilmpje maar beseft dat er voor waar genot meer moeite nodig is. De intieme sfeer wordt door Van Binsbergen versterkt. In het begin van dit verhaal speelt ze klagende klanken op de elektrische gitaar en later, als de man beelden van zichzelf in de spiegel ziet, voorziet ze het verhaal van meer melodie.

De ouverture zet de toon voor herinneringen, anekdotes en observaties die gedurende anderhalf uur over het publiek neerdalen, terwijl Van Binsbergen met haar voetcomputer veel meer uit haar gitaar haalt dan voor één persoon mogelijk is. De Pauw vertelt over de jongen die op twaalfjarige leeftijd zijn entree maakte op het toneel maar door de cultuurpater werd neergesabeld omdat hij niet met succes zou kunnen omgaan en over een man in een oud café in een warm land, waar een knappe vrouw de sterren van de hemel danst en hij trots is dat ze met hem uit eten gaat in een druk restaurant waar hij met haar gezien wordt.

De reflectie krijgt diepte door droevige verhalen zoals over de vasthoudendheid van een toerist om in Mexico een doodskopvlinder te fotograferen en meteen daarop geconfronteerd wordt met de verdrinking van een kind in het zwembad van zijn hotel. Een nog bijtender verhaal gaat over een meisje dat denkt dat haar vader haar ooit uit een waterput gered heeft, maar later inziet dat de waarheid anders is.

Ook de absurde kant van het leven krijgt aandacht en wel in de vorm van een pratende aardbei die smeekt om opgegeten te worden, hetgeen Joske tot gewetenstwijfel brengt omdat dit diefstal zal zijn van de tuinder op wiens grond de aardbei groeit. Tenslotte keert De Pauw terug naar de vraag waarom hij ooit toch met toneelspelen begonnen is. Hij besluit om daar eens over na te denken door het op te schrijven. Een mens op een stoel doet geen kwaad.   

De titel van de voorstelling duidt op de sterke chemie die tussen de gelouterde theatermaker en de net zo gelouterde muzikante bestaat. De teksten van De Pauw klinken door in het gitaarspel van Van Binsbergen en omgekeerd geven de klanken meer reliëf aan de teksten. Mirakel is een onopgesmukte voorstelling die daardoor des te meer kracht heeft.  

Hier meer over de samenwerking tussen Josse de Pauw en Corrie van Binsbergen op de site van Via Rudolphi.

In democratisch overleg (2015), documentaire van David Bernet

Europees parlementariër wint slag om de persoonlijke data

Uw persoonlijke data zijn goud waard, luidde de titel van de Tegenlicht uitzending van 28 oktober 2013. De persoonlijke data blijken vooral een goudmijn voor bedrijven als Google. De jonge Duitse Europarlementariër voor De Groenen Jan Philipp Albrecht, die de hoofdrol speelt in de documentaire In democratisch overleg van David Bernet vergelijkt deze data in het begin van de documentaire met olie en zegt dat er, net als bij olie, alles aan gedaan moet worden om vervuiling tegen te gaan.

Bernet filmt het slopende, vele jaren durende proces om tot een nieuwe verordening over gegevensbescherming te komen en geeft daarmee meteen een aardig inkijkje in de werking van het Europees parlement en de samenwerking met de Europese Commissie en de Raad van Europa, waarin de ministers van de 28 lidstaten zitting hebben. De Raad heeft ook een stem in wetten die door het Europees Parlement worden goedgekeurd.

Viviane Reding is op dat moment Eurocommissaris van Justitie en belast met het onderwerp over de rechten van persoonsgegevens, die volgens haar in het digitale tijdperk opnieuw dienen te worden vastgelegd om misbruik ervan te voorkomen. Zij maakt zich hier sterk voor en geeft alle steun aan Europarlementariër Jan Philipp Albrecht, die de taak op zich heeft genomen om een nieuwe wet door het parlement te loodsen. De rol die hij vervult wordt rapporteur genoemd. Samen met medewerker Ralf Bendrath buigt hij zich over de inhoud van zo’n wet. Voordat die echter kan worden voorgelegd in de plenaire vergadering, wordt de tekst in allerlei commissies gewikt en gewogen. Albrecht spreekt over het Europees parlement als een olietanker die met moeite bijgestuurd kan worden en niet gemakkelijk van koers verlegd wordt. Af en toe staat hij als het ware op het dek van het reuzengevaarte en vraagt zich af waar zij zijn.

Reding onderschat de macht van de belangenorganisaties niet die voor de grote bedrijven lobbyen en ze verzet zich tegen de vertragende houding van lidstaten, die in de Raad van Europa kritiek geven op het wetsontwerp. Juristen vrezen dat teveel regels de vernieuwing in de weg staan. Albrecht beseft dat men in Brussel vooral een lange adem moet hebben en dat men er vroeg bij moet zijn om, in de beeldspraak van de tanker te blijven, de koers in een vroeg stadium bij te sturen. Mensen realiseren vaak te laat welke belangen er op het spel staan en als ze dat eenmaal doorhebben is het te laat.

Na een persconferentie van Albrecht over de ontwerptekst ontbrandt de strijd pas echt.

Denktanks verminderen de transparantie. Albrecht heeft het gevoel dat hij voor de wolven wordt gegooid, maar zelfs de vierduizend amendementen die op zijn voorstel worden ingediend kunnen hem niet deren. Zijn positie is echter niet gemakkelijk, want teveel compromissen sluiten zal stuiten op bezwaren van zijn eigen partij en zonder compromissen komt hij er niet. Reding zet tijdens een persconferentie nog wat haast achter de zaak, maar het is tenslotte Edward Snowden die met zijn onthullingen in de PRISM zaak over commerciële bedrijven die persoonlijke gegevens misbruiken, de zaak echt in beweging krijgt.

Tenslotte krijgt Albrecht tot zijn grote blijdschap de wet op 12 maart 2014 door het parlement. We zien dat hij wordt gefeliciteerd door Wim van de Camp en door Sophie in ’ t Veld die al eerder in beeld was. De overwinning betekent nog niet dat de wet een feit is want daarover werd tijdens het afsluiten van de documentaire nog onderhandeld met de Raad van Europa. Het zou al een hele verbetering zijn als het parlement autonoom kon beslissen.   

Hier de trailer van In democratisch overleg die in het Duits Democracy – Im Rausch der Daten heet, hier meer informatie over de documentaire op de site van Human, hier mijn verslag van de Tegenlicht uitzending over de waarde van persoonlijke data.

Filmrecensie: Youth (2015), Paolo Sorrentino

Esthetiek gaat ten koste van de inhoud

De poster van Youth spreekt tot de verbeelding. De ronde billen van de knappe vrouw op de voorgrond die wordt aangestaard door twee oude mannen in een verwarmd zwembad, nodigen uit om in te happen. De poster verbeeldt de kloof tussen ouderdom en jeugd. Het komen en gaan in het leven. De bloei en de verdorring. Het idee van almacht en het besef van de eigen nietigheid. Deze onophoudelijke cirkelgang waarin de mens gevangen zit, is een onderwerp dat veel kansen biedt die maar ten dele door Paolo Sorrentino worden aangegrepen. Net als in La grande bellezza ligt de nadruk al te zeer op de esthetiek. Anders dan in de klassieker Una giornata particulare waarin de dreiging van de oorlog als een doem over de prille relatie tussen een homoseksueel en een vlijtige huismoeder ligt, ontbreekt in Youth de spanning die de beelden richting geeft.

Het verhaal gaat, zoals de toelichting zegt, heel simpel over twee oude vrienden Fred Ballinger (Michael Caine) en Mick Boyle (Harvey Keitel) die elkaar ontmoeten in een luxe resort in de Zwitserse Alpen en daar gesprekken voeren over het verleden en hun gezondheidsproblemen en tegelijk andere gasten observeren. Fred is een begenadigd componist die na de dood van zijn vrouw genoeg heeft van de muziek, filmregisseur Mick daarentegen zit nog vol plannen voor zijn laatste film. Met zijn medewerkers brainstormt hij over het verhaal van Life’s last dance waarin vaste actrice Brenda Morel (Jane Fonda) de hoofdrol zal spelen. Fred wordt in het begin van de film gepolst door een gezant van de Britse koningin Elizabeth om zijn vermaarde werk Simple songs op Buckingham Palace te komen dirigeren, een gebeurtenis waarbij hij meteen tot ridder geslagen zal worden. Fred weigert. Hij heeft daarvoor zijn persoonlijke redenen. Het beraad dat de gezant met de koningin zal houden na het onderhoud vormt een nauwelijks serieus te nemen spanningsboog.

Een tweede verhaallijn wordt ingevuld door de kinderen van Fred en Mick. Lena (Rachel Weisz) de dochter van Fred, die ook zijn zaakwaarneemster is, komt melden dat ze met haar echtgenoot Julian op vakantie gaat naar de Polynesische eilanden. Al gauw is Lena weer terug, zeer aangeslagen dat Julian verliefd is geworden op de dertigjarige blondine Paloma Faith. In wellicht de aardigste scène van de film probeert Lena haar vader uit te horen over de beweegreden van haar echtgenoot om haar in te wisselen voor een nogal vulgaire popster. Haar vader wil haar eerst de pijnlijke waarheid besparen, maar kan er tenslotte niet onderuit om te zeggen wat hij van Mick gehoord heeft, namelijk dat Paloma beter in bed is. Na al haar aandringen voegt Lena haar vader toe dat hij dat nou weer niet had moeten zeggen. Eerlijkheid kent zijn tijd. Dat neemt niet weg dat de moeilijke verhouding tussen vader en dochter langzaam verbetert.

ij  

Ondanks de fantastische rol van Michael Caine die de tijd neemt om zijn rol van maestro uit te buiten, bijvoorbeeld door met een snoeppapiertje tussen duim en wijsvinger een melodie van hem te spelen en de fantastische muziek, waarbij vooral het a capella gezongen nummer van grote klasse is, blijft het verhaal aan de magere kant. Fantasiebeelden van Fred die zichzelf in het water ziet staan en hard om zijn vrouw roept of van Mick die hoofdpersonen uit eerdere films in de weiden rondom het kuuroord ziet staan, heffen dat tekort niet op. Dat geldt nog sterker voor de dikke Maradonna die als een halve god in het kuuroord rond waggelt, voor de monnik die boven de grond kan opstijgen en voor de bevallige Miss Universe die zeer verleidelijk in het zwembad met haar lijf en billen pronkt. Deze aandachttrekkers vormen een zwaktebod die het verhaal niet sterker maken. Misschien kan Sorrentino zich voor een volgende film nog eens wenden tot zijn landgenoot Ettore Scola, die inmiddels 84 jaar oud is.  

Hier de trailer, hier mijn bespreking van La grande bellezza.

Schuldenaars (2015), documentaire van Ingeborg Jansen

Ondernemers vaak buiten hun schuld in de problemen

In de documentaire Schuldenaars geeft Ingeborg Jansen een beeld van het faillissement waarin ondernemers vaak buiten hun schuld in terecht komen. Een mislukking is inherent aan het ondernemerschap, maar de economische crisis speelt daarin ook een belangrijke rol. Een man met een dierenspeciaalzaak in een winkelgalerij waarin de leegstand toenam kon daarna geen droog brood meer verdienen. Jansen laat heel wat ondernemers zien die voor de rechter in Rotterdam opdraven om een faillissementsverzoek indienen en volgt een drietal van hen nader. Een van de rechters zegt dat men als een ander persoon de deur uit gaat en dat is niet positief bedoeld. Voor velen is het faillissement een harde klap waarmee men ook nog niet van de schulden af is. Daartoe moet men bij de schuldhulpverlening zijn. De Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen kan een uitkomst bieden. Voor iedereen geldt dat het belangrijk is om goed met geld om te gaan en rekening te houden met magere jaren.

John van Alphen had een verwarmingsbedrijf dat van lieverlee slechter ging lopen. Van Alphen had dat eerst niet zo door en dacht dat het wel zou loslopen. Na een black-out belandde hij bij de dokter die duidelijk maakte dat er een grens was aan zijn pogingen het bedrijf gaande te houden. Als hij voor de rechter zit, blijkt dat hij geen personeel meer heeft om te onderhouden. De rechter spreekt het faillissement uit en regelt een eerste gesprek met de curator, die de schulden van Van Alphen bepaalt en een regeling treft om het aanwezige bedrijfsvermogen te verkopen. De curator neemt de creditcards in en zegt dat Van Alphen de komende tijd met weinig geld, zeg maar d bijstandsnorm, zal moeten rondkomen. Werkeloos zit hij in zijn bedrijfspand te wachten op de veilingmeester, die de goederen komt inventariseren (zie foto). In de toekomst wil hij weer iets nieuws opzetten want het ondernemerschap zit in zijn bloed maar in de tussentijd werkt hij bij een ander. Een mens moet wat. Het leven gaat door.

Piet Hein Bredero is trainer op sociaal gebied en zit voor de tweede keer bij de rechter. De schuldhulpverlening heeft niets gedaan om zijn schuldeisers tegemoet te komen. De rechter spreekt daarom zonder omhaal het faillissement uit. Thuis aan de eettafel zegt Bredero dat het toch een klap is en dat hij zich een loser voelt die zijn gezin niet kan onderhouden. De financiële problemen leidden eerder tot meer afstand tot vrienden. Hij en zijn vrouw hebben ervan geleerd om voorzichtiger te zijn met het doen van aankopen. Samen bekijken ze hun uitgaven. Dat eindigt nog net niet in een ruzie. Bredero gaat naar de supermarkt om humus te kopen voor de lunch, maar kan geen geld meer opnemen. Daartoe moet hij een telefoontje plegen met zijn vrouw. Later neemt hij een video op over vergeving en vooral over zelfvergeving. In het eindbeeld danst hij met zijn vrouw door de kamer.

Willem van Dijk heeft vijfentwintig jaar een timmerwerkplaats gehad en vindt het zuur dat het nu voorbij is, al zeggen anderen dat hij het toch maar zo lang heeft volgehouden. Omdat hij zich laat onderhouden door zijn vriendin Esmee wil de rechter eerst geen faillissement uitspreken, maar als er toch nog het nodige materiaal in de werkplaats blijkt te zijn, herziet ze haar mening. Een bewindsman komt bij Van Dijk langs en vraagt de sleutel om de zaken af te handelen. Van Dijk laat nog een fotoboek zien van verrichte werkzaamheden en pakt de racefiets.  

Aan het eind zien we nog een man van vijftig jaar die na drie jaar schuldverlening en hoofdpijn met een schone lei kan beginnen en van de afgelopen periode veel heeft geleerd, al is zijn kans op een baan gering. Je verliest alleen datgene waaraan je bent gehecht, zo luidde het motto naar Boeddha.

Schuldenaars vormde het eerste programma over de drie vergiften hebzucht, woede en onwetendheid, al viel het met de hebzucht wel mee. Alexander Oey maakte een inleidende documentaire over deze boeddhistische zienswijze.

Hier mijn bespreking van de documentaire van Alexander Oey.

Benali boekt Ramsey Nasr, NTR, 15 mei 2011

Getalenteerd kunstenaar gegrepen door echtheid

Acteur, dichter en schrijver Ramsey Nasr is de zoon van een Palestijnse vader en een Nederlandse moeder. In de aankondiging zegt Abdelkader Benali dat Nasr allergisch is voor macht en machtsmisbruik. Dat is in het gesprek dat beiden met elkaar hebben duidelijk te merken.

Allereerst bezoeken de schrijvers Diergaarde Blijdorp waar Nasr als kind elke dag kwam. Blijdorp is voor hem het Hof van Eden. Het gesprek gaat al gauw over mensen die andere mensen, moslims in dit geval, als dieren zien. Hoewel het mechanisme bekend is, wordt het steeds weer toegepast. De mens is dan ook volgens Nasr een zoogdier met een slecht ontwikkeld geheugen. Op de vraag van Benali wanneer Nasr heeft ontdekt dat hij zelf een rol speelde, luidt het voor de hand liggende antwoord dat dat als acteur was. Acteren is een camouflagetechniek. Men doet een ander na.

De ijsbeer doet Nasr sterk denken aan ballingschap waarin men weinig anders kan doen dan ijsberen. Zelf zat hij tijdens een verblijf in Abu Dhabi ook in een kooi toen hij op zijn hotelkamer aan het dichten was. Gelukkig wordt hij van kwallen vanwege hun totale wezenloosheid. Hij krijgt zelfs kippenvel van het besef dat de mens niet meer is dan dit, alleen de naam had wel fraaier gekund, zoals het dansante jellyfish in het Engels. Hij heeft nieuwe namen geprobeerd te introduceren als glanskussen, straalfontein of zachte zwemmer.

Vervolgens reist Benali mee naar Antwerpen waar Nasr de toneelschool deed en achttien jaar lang woonde. België is minder plat dan Nederland volgens Nasr, men maakt de werkelijkheid surreëler. In de schouwburg spreekt hij met de Israelische schrijver Etgar Keret. Hij wil niet behoren tot de overwinnaars of de verliezers, maar voelt zich vaak schuldig over zijn schrijfactiviteiten waarmee hij actief weinig toevoegt aan de strijd in het Midden Oosten.

In Amsterdam zit hij midden in de stad op zijn adelaarsnest. Daar staat ook zijn enorme collectie klassieke muziek. Hij heeft een hele rij cd’s van Shostakovich die, net als Mahler in zijn vierde symphonie, het vlies van de werkelijkheid trekt en de luisteraar in een heel ander universum doet belanden. Shostakovich moest in de Sovjet Une altijd uitkijken wat hij componeerde, maar ging, zoals kunst moet doen, altijd verder dan het gangbare. Als acteur gaat Nasr ook verder dan gepermitteerd is. Hij noemt het stompzinnig dat de overheid op kunst kort omdat dat ons juist onderscheidt van de dieren.

Op het Movies that matter - festival draait de documentaire Lady of no fear (2010) die over Aung San Suu Kyi gaat. Nasr geeft een toelichting op een gesprek dat haar vriend Peter Carey had met de Birmese vrijheidsstrijdster, die nergens spijt van had. Hij hoopt dat ze met haar vrijheidszin naar buiten komt. Benali vraagt sinds wanneer hij gefascineerd wordt door personen met hoge idealen. Nasr antwoordt dat Aung overtuigd is van de kracht van de poëzie. Zij is zo net echt als Shostakovich.

Op vier mei treedt Nasr op in het Concertgebouw samen met een aantal orkestleden. Hij leest een gedicht voor waarin hij dirigent Mengelberg verwijt dat hij heulde met de Duitsers en zijn afschuw uitspreekt over de leden van het orkest die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Nazi’s werden opgepakt en weggevoerd. De plek zelf is beladen met het verleden. 

Hier mijn verslag (in het Engels) van de documentaire Lady of no fear.

Theaterrecensie: De menselijke stem, Ellen Vogel, televisieregistratie 1962

Vrouw verslingerd aan de telefoon als lijn met de wereld

De menselijke stem was de Nederlandse weergave van de eenakter La voix humane (op de foto een exemplaar van de eerste editie) van Jean Cocteau uit 1930, in 1962 gespeeld door Ellen Vogel en geregisseerd door Herman Fortuin. De televisieregistratie was nog in zwart wit maar dat maakt voor de indrukwekkende prestatie van de onlangs overleden Vogel niet uit. Met verve speelt ze de Parisiènne, die vijf jaar een relatie had met een man, die volgens mij – het geluid kwam niet steeds goed door - Etienne heet. Ze voert een telefoongesprek met hem op de dag voordat hij in Marseille in het huwelijk treedt met een ander. 

Fortuin laat eerst de ravage in het appartement van de anonieme vrouw zien, die ik Elle zal noemen, zoals ze in de Franse versie heet. De camera glijdt langs de verscheurde foto’s op de grond, de omgevallen voorwerpen en de kleren die overal rondslingeren om te eindigen bij Elle die op de grond naast haar bed bij het open raam ligt zoals stadsgeluiden al aangaven. De vitrage waait rond haar hoofd. Het zou een laatste beeld kunnen zijn maar het is het begin, want de vrouw beweegt haar hoofd, staat op, doolt rond om vervolgens in een jas te schieten en de telefoon te grijpen. 

Het is nog een oud model die men gemakkelijk in de hand kan houden, al werkt die niet zo goed als de huidige modellen. Men spreekt nog met elkaar middels een telefoniste, wordt vaak verkeerd doorverbonden en als men elkaar wel aan de lijn krijgt, dan klinken er soms andere stemmen mee, zoals ik zelf tijdens intercontinentale gesprekken mocht ervaren. Deze technische onvolkomenheden bieden wel veel mogelijkheden om spanning op te voeren en afwisseling. Herhaaldelijk roept Elle ‘hallo, hallo’ in de hoorn. Het is onzeker of het gesprek wel of niet is afgebroken. Vooral in het begin duurt het een tijd voor ze Etienne aan de lijn krijgt. 

Onbewogen vertelt ze hem dat ze net thuis is van een bezoek aan haar vriendin Marthe, al weet de kijker beter. Ze vertelt wat ze die dag zo’n beetje heeft gedaan. Elle wil Etienne niet de indruk geven dat ze hem mist en dat ze doodsbang is voor het alleen-zijn. Hij komt morgen nog wat spullen van hem ophalen. Ze zal die bij de conciërge afgeven. Hij moet de hond ook maar meenemen. Daar kan hij beter mee overweg dan zijzelf. Etienne vraagt naar zijn gevoerde handschoenen. Ze legt de telefoon neer om te zoeken, wrijft er liefdevol mee over haar gezicht en zegt daarna dat ze ze niet heeft kunnen vinden. De avond ervoor had ze maar een slaappil genomen om in slaap te kunnen vallen, zegt ze.  Ze verwijt hem niets. Hij is haar lieveling. Het is allemaal haar eigen schuld. Ze schiet vol als ze zegt dat hij haar brieven moet verbranden en de as in een houten doosje moet doen dat ze aan hem moet retourneren.     

Aan de andere kant van de lijn is in toenemende mate verontrusting merkbaar, zoals blijkt uit de sussende woorden van Elle, die opbiecht dat het niet zo goed gaat als ze voorspiegelde. Terwijl ze het voordoet dat ze het allemaal wel aankan, is ze in werkelijkheid diep wanhopig, zoals blijkt uit de poging van zojuist om met pillen een eind aan haar leven te maken. De telefoon vormt de laatste verbinding met de wereld. Ze is doodsbang dat Etienne die de volgende dag vroeg op, ophangt. Ze haalt de draad zelfs om haar hals om het contact niet te verliezen en neemt de telefoon op het eind zelfs mee in bed. Liegen brengt geen geluk, zegt ze, maar de waarheid kan haar ook niet meer helpen. Terwijl hun situatie onbegrijpelijk was voor anderen, geldt dat voor haar eigen situatie nog meer.

Deze bespreking publiceer ik omdat ik las dat Ramsey Nasr een nieuwe interpretatie van La voix humaine heeft gemaakt vanuit het oogpunt van de man die gebeld wordt. Hij speelt De andere stem op dit moment in Brussel en in mei in Amsterdam. 

Hier een site met daarop het begin van de monoloog met daarbij verwerkingsmogelijkheden voor het onderwijs.

Theaterrecensie: Pax Europa, De Nieuw Amsterdam, Toneelschuur, 13 april 2016

Verwarring die nieuwkomers veroorzaken matig uitgewerkt

Een toneelvoorstelling over Europa trekt meteen de aandacht. Als is het maar als tegenwicht tegen het negatieve daglicht waarin het werelddeel tegenwoordig staat. De integratie van de verschillende landen op het continent verloopt op zijn zachtst gezegd niet gemakkelijk. Er is een sterke stroming om van verdere samenwerking af te zien, zich terug te trekken binnen de eigen landsgrenzen en de verworven welvaart voor zichzelf te houden. Dit idee over een fort dat voor anderen ontoegankelijk is, duidt op grote angst voor de veranderingen die in de wereld gaande zijn. De uit Bagdad afkomstige Enkidu Khaled, die in Pax Europa een bootvluchteling speelt die extreem dankbaar is dat hij in Europa geaccepteerd wordt, wijst op deze angst. Hij omarmt zelfs de mensen die deze angst hebben. Dat is een mooie manier om uit de impasse te raken waarin voor- en tegenstanders van integratie steeds meer terecht komen. Vertrouwen in elkaar is beter dan angst koesteren. Dit laatste werd niet lang geleden op dezelfde plaats nog uitgesproken door een moslima in de voorstelling Bommenneef van Marjolijn van Heemstra.

Pax Europa begint met vier spelers aan een witte tafel die op een grote witte cirkel staat. De vrouwen en de mannen zijn zichtbaar gespannen. Dat is niet voor niets want opeens is er chaos, zoals we de laatste tijd ook kennen van allerlei bomaanslagen. De spelers zitten in een boot op zee en vrezen voor hun leven.

Nadat de rust is teruggekeerd en Khaled onder de paraplu tevoorschijn is gekomen die aan de rand van het podium lag, wenst de van oorsprong Egyptische Sabri El Hamus het selecte publiek van harte welkom. Hij belooft een indringende discussie over de staat van Europa, waarbij men, net zoals in Het filosofisch kwintet gebeurt, elkaar probeert te begrijpen en niet tegen elkaar in gaat, zoals genoeg gebeurt. Om te beginnen vraagt hij het publiek naar de oorsprong van het begrip Europa. Ze blijkt een Fenicische prinses te zijn die met haar verleider Zeus, vermomd als stier, de Middellandse Zee overstak, hetgeen meteen een verband legt naar anderen, zoals hijzelf, die de overtocht ook gemaakt hebben. Andere vragen over de toestand waarin Europa zich op dit moment bevindt en over de toekomst van het continent worden kort aangestipt, maar komen verder niet meer aan bod, tenminste niet meer in de vorm van een gesprek.

Nadat Sabri een zeer droevige brief heeft voorgelezen van een Syrische vluchteling die op zee verdronken is en zijn spijt betuigt aan haar familie en nadat hij vervolgens het publiek heeft opgeroepen pal te staan voor Europa, stelt hij zijn assistente Anna Schoen voor die zwanger blijkt te zijn van een jongetje. Zelf koestert ze het oude ideaal van een verenigd Europa, uit haar weerzin tegen de xenofobische geluiden die om ons heen en weigert toe te geven aan de vernietiging van de culturele waarden door religieuze sentimenten. Samen ontvangen Sabri en Anna een drietal gasten die allemaal hun eigen geluid meebrengen. De zwarte Julia Ghysels heeft zich, na een vanwege een ernstige knieblessure afgebroken carrière in de atletiek, bekend tot de islam en laat de kritiek van Anna, die als advocaat van de duivel over haar religieuze fanatisme begint, gemakkelijk van zich afglijden. De al genoemde Khaled uit zijn angst als homo en moslim en overdekt die met overdreven dankbaarheid jegens alles wat hij op zijn weg tegenkomt. De derde gast, Junior Mthombeni, zorgt met een aanstekelijk dansje voor een vrolijke sfeer. Hij heeft een Zuid Afrikaanse vrijheidsstrijder als vader en een Belgische operazangeres als moeder en weigert te denken dat zoiets tot een tweespalt in hem kan leiden. Hij wordt zelfs kwaad op Anna die hem een identiteitsprobleem in de schoenen wil schuiven. Hij vindt het verachtelijk dat het publiek zo eendrachtig voor Europa heeft gekozen, dat toch ook haar schaduwkanten heeft, zo maakt de huidige omgang met vluchtelingen duidelijk.   

De kritiek van Mthombeni zorgt voor geharrewar die erg lang doorgaat, tot de groepsleden tenslotte op het eind onzeker de eigen positie opnieuw bepalen. De bedoeling van de voorstelling oogt sympathiek, maar de uitwerking mist een strakke vorm, waardoor ook de inhoud ten onder gaat. De aanwezigheid van het grote scherm op de achtergrond wordt onvoldoende benut, terwijl de discussie op de geluidsland juist te lang door gaat. Het was boeiender geweest om het gesprek te vervolgen waarmee de voorstelling opende. Daarmee was de spraakverwarring misschien minder geworden en het vertrouwen meer. 

Pax Europa is het laatste deel van de Pax serie. De voorstelling in de bovenzaal werd geregisseerd door Mokhallad Rasem op basis van de tekst van Fikry El Azuouzi en gemaakt door De Nieuw Amsterdam in coproductie met t, arsenaal mechelen en Toneelhuis.

Hier meer informatie over de voorstelling op de site van De Nieuw Amsterdam. Daarop ook foto’s en een filmpje. Hier mijn bespreking van Bommenneef.

aangepast 13 april om 20.50 uur.