Nobody’s business (1996), documentaire van Alan Berliner

Portret van een weinig toeschietelijke vader

In de tragikomische documentaire Nobody’s business probeert Alan Berliner antwoorden te ontfutselen aan zijn vader Oscar over diens leven, zijn familiegeschiedenis en de joodse tradities, maar hij krijgt meestal nul op rekest. Zijn vader is niet erg toeschietelijk. Alan denkt dat de gesprekken een goede mentale oefening voor zijn vader zijn. Hun gekibbel over de zin van een persoonlijke documentaire dat doorgaat tot en met de aftiteling wordt aanschouwelijk gemaakt met beelden van een bokswedstrijd.

Berliner begint met een grap over een man die bij een kunstenaar komt en vraagt wat goedkoper is, een landschap of een portret. Als hij hoort dat een landschap goedkoper is, draagt hij de kunstenaar op een landschap van hem te maken. Deze grap symboliseert de moeilijkheid om zijn vader bereid te krijgen iets te vertellen over zijn verleden. De man vindt het niet de moeite waard. Hij leefde net als ieder ander, zegt hij, ging in het leger, werkte als verkoper, kreeg een gezin en daarmee is voor hem de kous af.

Zijn zoon gaat verder. Omdat neven en nichten hem niet veel verder kunnen helpen, raadpleegt hij het archief in Salt Lake City, waarin veel persoonsgegevens liggen opgeslagen. Hij komt achter de geboorteplaats van zijn opa (1877) in Rajgrod, dat toen in Rusland lag en inmiddels in Polen. Hij leest een brief aan zijn vader voor, geschreven door de vader van zijn opa, waarin die zegt dat zijn zoon begaafd is en zijn fortuin elders moet gaan zoeken. Later zou de schrijver teleurgesteld zijn geweest dat zijn zoon in Amerika geen rabbi, maar kleermaker werd. Oscar haalt over al deze ontboezemingen zijn schouders op.

Volgens nichten en neven was de vader van Oscar een eenzelvig man. Gelukkig trouwde hij een schat van een vrouw, waardoor de elf kinderen toch nog liefde in het leven meekregen. Oscar wil niets over zijn jeugd zeggen, die is net zo onbelangrijk als de verjaardagen in de familie. Hij had meer met het leger, waarin hij de mooiste tijd van zijn leven beleefde.

Zijn verliefdheden zijn eveneens een gesloten hoofdstuk. Hij neemt het Alan zelfs kwalijk dat hij daarover begint. Oscar oogt op foto’s wel gelukkig, ziet Alan. Zijn moeder Regina, een theatervrouw uit een streng gelovig Egyptisch gezin, vertelt dat zijn vader een onweerstaanbare indruk op vrouwen maakte. Zij trouwde met hem omdat ze het huis uit wilde. Het huwelijk werd geen succes omdat ze elke avond na het eten ging repeteren en Oscar dan alleen zat. Ook de kinderen konden de relatie niet redden. Na zeventien jaar braken ze op. Volgens Oscar vanwege het leeftijdsverschil, volgens Regina door het cultuurverschil. Toch was Oscar een goede vader voor zijn zoon Alan en zijn dochter Lynn. De kinderen kunnen zelf ook goed met elkaar opschieten.

Oscar wil niets zeggen over de eenzaamheid die op zijn huwelijk volgde. Volgens zijn neef is hij bang geworden door alle medische operaties die hij heeft ondergaan. Oscar zelf zegt dat hij na een turbulent leven alleen wil zijn. Alan begint over de achterneven en –nichten, die door een familielid gekenschetst worden als vreemden met een gemeenschappelijke afkomst. Alan vertelt zijn vader dat iedereen familie blijkt te zijn als men vijftig generaties teruggaat, maar zijn vader is niet gecharmeerd van dit idee, evenmin door de familieleden die zijn omgekomen in de Holocaust. Over zijn eigen dood heeft hij niet nagedacht. Het oordeel van anderen over hem kan hem weinig schelen.

In de documentaire First Cousin Once Removed uit 2013 gaat Alan door op zijn verdere familie. Hij zegt daarin dat zijn vader aan Alzheimer lijdt. Zover is het dus met Oscar gekomen.

Hier de trailer van Nobody’s business, hier mijn bespreking van First Cousin Once Removed.