Paul Rosenmöller heeft zich vastgebeten in een nieuwe kluif:
Latijns Amerika, dat eerder gebukt ging onder militaire dictaturen. Hoe vergaat
het de mensen in, achtereenvolgens, El Salvador, Argentinië, Chili, Bolivia,
Brazilië en Venezuela? We maken een rondje en zelf voeg ik daar nog een zevende
land aan toe.
Het is altijd een beetje arbitrair, de personen die
Rosenmöller en zijn crew voor de camera uitkiest. De gesprekken met hen gaan
ten koste van duidelijke achtergrondinformatie, zoals in de eerste aflevering
over El Salvador. Rosenmöller
bezoekt met een betrokken fotograaf de plaats waar 31 jaar geleden vijf collega
Ikon-journalisten in de burgeroorlog gedood werden. Het regeringsleger zag hen
aan voor guerilla’s. Het is er nog steeds gevaarlijk. Concurrerende bendes
maken het leven onveilig. Rosenmöller bezoekt een gevangenis waar 2700 leden
van de MS13 vrij rondlopen als in een dorp. Na een wapenstilstand met de M18 zijn
de levensomstandigheden in de gevangenis verbeterd, al zit men nog steeds met een
kluitje op elkaar. Een gevangene zegt dat de bendes zijn ontstaan in de
Verenigde Staten in de tijd van de burgeroorlog. Mensen vluchtten toen naar Los
Angeles, sloten zich aan bij een bende en zetten, voor hun eigen overleving, de
misdadige praktijken na de burgeroorlog voort in hun thuisland. Na de
wapenstilstand is het aantal moorden afgenomen. De meningen over deze
verbetering zijn verdeeld. De bemiddelaar is trots op het resultaat, een jonge
vrouw die uit een bende stapte, noemt het bestand een vorm van chantage,
waarbij bendeleden voor zichzelf iets voor elkaar proberen te krijgen, zoals
die betere omstandigheden in de gevangenis.
In Argentinië
gaat de strijd in de sloppenwijken van Buenos Aires tegenwoordig tegen de paco,
een goedkoop en verslavende drug, die jongeren opvreet. De moeders die daar
tegen demonstreren hebben een voorbeeld genomen aan de dwaze moeders van Plaza
de Mayo. Over de zoektocht van de moeders naar hun verdwenen kleinkinderen werd
uitvoeriger bericht door Alexandre Valenti in De
dwaze oma’s van Argentinië. Rosenmöller spreekt met een oud militair, een
aanhanger van de vroegere junta, die het aantal van 30.000 vermisten in twijfel
trekt. Hij vindt de hedendaagse criminaliteit erger.
We blijven niet in de stad maar gaan ook naar de pampa’s die
tegenwoordig niet vol staan met koeien maar met genetisch gemanipuleerde soja,
omdat die meer opbrengt. Een boer verzucht dat het huidige productiesysteem nu
eenmaal daartoe dwingt. Na de politieke dictatuur is er nu een economische. Tenslotte
praat Rosenmöller met dorpelingen die te lijden hebben onder ziekten als kanker
en genetische afwijkingen vanwege de bestrijdingsmiddelen die voor de soja
gebruikt worden. Meer hierover in The
world according to Monsanto. De EU wordt gevraagd te stoppen met de import
van de gemodificeerde soja voor veevoer.
Chili lijdt nog
steeds onder de moord op Allende in september 1973, die vervolgens aan vele links
georiënteerde mensen het leven kostte, hoewel er ook geluiden opgaan die vinden
dat de huidige welvaart aan dictator Pinochet te danken is.
Een vrouw van een doodgeschoten arbeider uit een door
Allende genationaliseerde kopermijn in het noorden heeft nog steeds het lichaam
van haar man niet terug. Alleen zijn onderkaak. Ze wil rust maar vreest dat ze
zal sterven van verdriet.
In het komend najaar komt er een speelfilm over Allende uit
die volgens de hoofdrolspeler door de bevolking gewaardeerd zal worden. Diens
toespraken over sociale gelijkheid zijn nog steeds actueel. Allende
verloochende de democratische waarden niet. De huidige democratie is slechts
schijn. Zo’n tien families hebben de macht, het onderwijs is slecht en er is
veel armoede. Een derde van het inkomen van de staat wordt verdiend met de
kopervoorraad, maar de arbeiders werden verdreven uit hun woonplaats omdat daar
een stortplaats voor afval moest komen.
Een vakbondsleider zegt dat de politiek gefaald heeft en dat
het verzet van maatschappelijke bewegingen moet komen, zoals de
studentenbeweging in de noordelijke stad Iquique waar men fel actie voert tegen
het dure onderwijs en structurele veranderingen eist. Een leidster van de
studenten voorziet een nieuwe woede uitbarsting onder het volk.
Bolivia bezit
veel lithium, een veelgevraagde grondstof voor electronica. Het witte goud,
zoals het genoemd wordt, ligt onder de zoutmeren in de hoogvlaktes rond de Andes.
Evo Morales, de eerste Indiaanse president van Bolivia, wil de opbrengst voor
de eigen bevolking bestemmen en de exploitatie in eigen hand nemen, maar
anderen achten die handelswijze naïef en vinden dat hij multinationals moet
inschakelen die over een goede expertise beschikken.
Rosenmöller helpt met het scheppen van zout, een lastige
klus op zo’n hoogte. Indianen zegenen zijn terreinwagen in voordat hij op weg
gaat naar de hoofdstad La Paz. Daar demonstreren vrouwen tegen huiselijk
geweld. Aanleiding is de moord op Hanali, een bekende televisiepresentatrice
door haar echtgenote. Terwijl vrouwen heftig hun visie geven, vaardigt Morales
in zijn paleis een wet uit die huiselijk geweld moet tegengaan. De vrouwen zijn
niet tevreden. Het geeft de politie meer macht maar tot vermindering van het
machistisch geweld zal het niet leiden.
Brazilië wordt
aangekondigd als een land waarin heftig geprotesteerd wordt maar die
aankondiging is waarschijnlijk ingesproken nadat de serie gemaakt was. De felle
protesten tegen het regeringsbeleid dateren van na die tijd. Rosenmöller is in
Manaus, een snelgroeiende stad die middenin het regenwoud ligt en alleen per
lucht of per boot bereikbaar is. Hij dringt dieper door dan Michael Palin, die de
stad bekeek en een oude rubberplantage bezocht. De vroegere junta gaf de stad
de status van vrijhandelsgebied en wellicht werkt die nog steeds door, want er
is veel geweld.
De Indianen langs de rivier hebben last van snelvarende
boten die tijdens hoogwater hun huizen en akkers vernielen. Ook worden
groentehandelaren op hun boten vermoord. De regering doet niets. Die houdt zich
bezig met de komende wereldkampioenschappen voetbal, die ook in Manaus worden
gehouden. De verantwoordelijke minister denkt dat het evenement ten goede zal
komen aan de bevolking maar die denkt er zelf anders over: meer files, duurder
vervoer en luchtverontreiniging om nog maar te zwijgen van de kosten van de
bouw van het stadion (een telefoontje naar Kaapstad had haar uit haar droom
geholpen). Op de volksuniversiteit is veel animo voor de cursus Engels.
Cursisten denken zelf een graantje mee te pikken, in ieder geval tonen de
Brazilianen daarmee hun gastvrijheid.
Rosenmöller bezoekt ook een pinkstergemeente die voormalig
katholieke gelovigen hersenspoelt. De voorganger zegt dat zij aantrekkelijk
zijn omdat ze, anders dan de katholieke kerk, aan klantenbinding doen. Ieder
gemeentelid is aan een ander gekoppeld.
Tenslotte spreekt Rosenmöller met een musicus die met
traditionele Indiaanse instrumenten werkt en daarmee poogt aan hun lot
overgelaten, wanhopige jongeren weer binnen wil halen in de gemeenschap.
Venezuela kampt
met de erfenis van vijftien jaar Hugo Chávez. In Caracas is zijn beeltenis
overal zichtbaar. Een arm gezin uit een sloppenwijk draagt hem op handen. Hij
verschafte hen een appartement. Ook in de oude volkswijk kan Chávez geen kwaad
doen, maar er is ook verdeeldheid binnnen het ouderlijk gezin van een
studentenleidster. Zij steunt oppositieleider Henrique Campriles (zelfde
initialen) en haar vader is op de hand van Chávez. Daardoor heeft ze geen
contact meer met hem. Ze veroordeelt de moorden op andersdenkenden die schendingen
zijn van de mensenrechten en door de regering gesanctioneerd worden en denkt
dat Chávez zoveel macht kreeg door de olie inkomsten. Venezuela is geen
democratie omdat wetgevende en uitvoerende macht in handen van één partij zijn,
al kan er natuurlijk getwist worden over de invulling van de vorm van
democratie. Zie de lezing van Eric
X. Li.
In de staat Barinas waar Chávez geboren is, is men
natuurlijk lyrisch over hem. Dat geldt voor een neef die liever zelf dood had
gewild omdat Chávez nog zoveel voor de armen kon doen als voor een jeugdliefde.
Paul legt troostend een hand op haar bovenarm. In dezelfde staat werd tijdens
een demonstratie een aanhanger van de oppositie gedood. Zijn familie is geschokt.
Zijn weduwe had nooit gedacht dat de haat zo ver kon gaan. Dit zijn de laatste
woorden van de serie. Zelfs een nabeschouwing zat er niet meer in.
Recent in het nieuws was het proces tegen de voormalige van
genocide beschuldigde dictator Ríos Montt van Guatemala. Net als Videla en Pinochet haatte hij de communisten
maar anders dan zijn katholieke collega’s was hij protestant. Na zijn
ballingschap in Spanje sloot hij zich in 1978 aan bij de pinkstergemeente. Hij
zag de strijd tegen het communisme als een bijbelse opgave, waarbij grof geweld
niet geschuwd hoefde te worden. Doodseskaders moordden hele dorpen uit. Onder
zijn presidentschap dat tot 1983 duurde vielen meer doden dan tijdens de
Argentijnse of Chileense dictatuur (Bron: Trouw, 6 juli 2013).
Claudia Paz y Paz was de hoofdaanklager tijdens het proces
tegen de meedogenloze dictator. Ze klaagde hem aan voor de genocide op zo’n
tweeduizend leden van de Ixil, een Maya volk.
Helaas moet het proces overgedaan worden op last van de
verdediging. Paz y Paz vreest dat de 86-jarige dictator op deze manier zijn
straf ontloopt. ‘Alleen een veroordeling wegens genocide doet recht aan het lot
van de Indianen. En zonder gerechtigheid krijg je geen echte vrede.’ Bron:
Wordt Vervolgd, nr 7/8, juli/augustus 2013.
Jurist Sander Wirken maakt de documentaire Burden of peace over haar.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten