Werk aan de winkel
In het kader van het
Brainwashfestival 2016, dat op 15 oktober in Amsterdam plaatsvond, spreekt
Clairy Polak met gasten die vanuit verschillende invalshoeken naar Het nieuwe populisme kijken. Polak heeft
Ad Verbrugge dit keer thuis gelaten en een vierde gast toegevoegd. Zo te zien
voelde zich als een vis in het water omringd door de Amerikaanse sociologe
Saskia Sassen, de Nederlands- Amerikaanse filosoof Ian Buruma, de Britse
filosoof James Garvey en de Duitse historicus Philipp Blom. Omdat het gesprek
zich steeds rond hetzelfde punt beweegt, geef ik de neerslag daarvan weer aan
de hand van uitspraken van de vier gasten.
Polak (rechts) leidt het gesprek in met een verwijzing naar de
komende Amerikaanse verkiezingen met schreeuwlelijk Trump, de vertwijfeling
over de Brexit, de opkomst van nationalistische bewegingen in Nederland,
Frankrijk en Duitsland. Teveel om op te noemen. Hoe is dat allemaal te
verklaren?
Buruma (met bril) antwoordt dat een groot deel van de bevolking
ontstemd is over de gevolgen van de globalisering die hen met lege handen laat
staan. Het statusverlies leidt tot verzet tegen de elite. Als tien procent van
de bevolking voor de populisten is, is dit niet erg maar het wordt gevaarlijk
als de steun aan hen toeneemt. Anders dan tijdens de New Deal van voor de
Tweede Wereldoorlog zet Trump mensen op tegen het politieke systeem. Hij haalt de
Oostenrijker Karl Kraus aan die stelde dat de toestand van het Habsburgse rijk
ernstig was maar niet hopeloos.
Sassen (met blonde haren) ziet in de deregulering in de jaren negentig de
oorzaak van het verval van de midden- en arbeidersklasse. Ze spreekt van een
falen van de liberale democratie. De rijken, die ook geen geografische grenzen
kennen, bepalen het beleid en zetten de rest buiten de deur. Omdat het idee van
maatschappelijke stijging ontbreekt bekeert men zich tot valse profeten. Ze
vindt het overigens moeilijk om alle door Polak genoemde verschijnselen onder
de naam populisme te vatten. Ooit waren er boerenopstanden die de ontwikkeling
ten goede kwamen. Bedrijven hebben tegenwoordig meer geld dan staten. Pas een
herstructurering van de economische basis kan een werkelijke oplossing
betekenen, maar ze ziet wel beweging. De kaarten liggen op tafel. Er is werk
aan de winkel.
Garvey (naast Buruma), die eerder deze dag al een boeiende lezing hield
over de manier waarop we door framing en spinning gemanipuleerd worden, ziet
angst voor de toekomst als een verklaring. Hij vertelt opnieuw over een
onderzoek in Adddison waar een moord op verschillende manieren werd geschreven,
met uiteenlopende reacties van de inwoners tot gevolg. De discussie over de
Brexit was weerzinwekkend. Trump drukt op de angstknop en gebruikt daarbij
termen die de angst aanwakkeren, zoals border
control en undocumented migrants.
Een betere communicatie is de oplossing voor de problemen, maar die wordt, met
de slag rond de Brexit in het geheugen, steeds moeilijker. Veranderingen kunnen
alleen plaatsvinden als het denken van mensen verandert.
Blom (op de rug gezien) stelt dat het gevoel van ruimte toeneemt, terwijl het
gevoel van plaats kleiner wordt. Populisme is te begrijpen als een verschijnsel
waarbij men zich weer veilig voelt, al biedt het geen oplossing voor de
problemen. De moeilijke omgang van de vele Europese culturen met elkaar wordt
door de globalisering sterker en mondialer gevoeld. We horen opnieuw de
retoriek van de haat, zoals in de jaren dertig in Duitsland, bijvoorbeeld in de
uitspraken van Theresa May over kosmopolieten. Omdat de Tweede Wereldoorlog is
verwerkt moet de liberale democratie nieuwe ankers vinden. De regeringen die
veranderingen altijd probeerden te verzachten, krijgen door de snelheid van de
ontwikkelingen daartoe geen kans meer. De populistische bewegingen dwingen de
machthebbers toch om iets te doen. We zijn door het instorten van de
middenklasse nog één financiële crisis van de Weimarrepubliek verwijderd. De
democratie is een jong experiment. We moeten onze schouders eronder zetten om
te komen tot een groene revolutie en grotere sociale rechtvaardigheid.
Hier meer
uitspraken van Karl Kraus.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten